آینده‏‌نگاری برنامه‏‌ریزی مسکن مناسب اقشار آسیب‏‌پذیر شهری (مورد پژوهی: ناحیۀ منفصل شهری نایسر، سنندج)

مقدمه ‌تقریباً همۀ کشورهای جهان در حال تجربۀ پدیدۀ «شهری شدن» هستند. توسعۀ شهرنشینی و پیدایش مناطق کلان‌شهری در کشورهای جهان سوم با توسعۀ شهرنشینی در غرب که از فردای انقلاب صنعتی آغاز شد، بسیار متفاوت است. یکی از تفاوت‌های مهم در رشد بی‌سامان و بدقواره و گسترش پدیدۀ ناموزون و آسیب‌زایی به نام حاشیه‌‌نشینی در مقیاس وسیع گسترده در شهرهای جهان سوم بوده است. در این کشورها، مهاجران به محله‌های مهاجرنشینی هجوم می‌برند که در حاشیۀ شهرها به شکل قارچ‌گونه رشد می‌کنند و در جایی که «حاشیۀ گندابی» یا «آپاندیس نواحی شهری» نامیده می‌شود، ساکن می‌شوند. در جهان صنعتی امروز پدیدۀ حاشیه‌نشینی و اسکان غیر‌رسمی در اطراف شهرهای بزرگ مناطق محروم شهری امری اجتناب‌ناپذیر است و هم‌زمان با گسترش این پدیده، مسئلۀ مسکن همواره به عنوان نیاز پایه‌ای بشر مطرح می‌شود. این نیاز از ابتدای سکونت تا زمان حاضر نقش مهمی در شرایط زیستی انسا‌ن‌ها ایفا کرده است. با این‌وجود، به دنبال رشد سریع و فزایندۀ شهرنشینی بعد از جنگ جهانی دوم در اغلب کشورهای جهان، مشکلات متعددی مانند ترافیک، آلودگی، دسترسی نامناسب به خدمات و امکانات شهری، بی‌مسکنی، بدمسکنی و غیره را به دنبال داشته که مهم‌ترین آن‌ها، مسئلۀ مسکن بوده است. داشتن مسکن مناسب و در شان، که همراه خود آسایش و فراغت را به دنبال داشته باشد و نوعی احساس امنیت را برای خانواده‌ها به ارمغان آورد. امروزه، مسکن مناسب و مسائل مربوط به آن به عنوان یک مسئلۀ جهانی مطرح شده و به یکی از مسائل حاد کشورهای در حال توسعه تبدیل شده است [3]. به همین دلیل، وجود اقشار کم‌درآمد و نیاز آن‌ها به مسکن در بسیاری از شهرهای کشورهای جهان سوم، باعث شکل‌گیری سکونتگاه‌هایی در حاشیۀ شهرها شده که از پایین‌ترین سطح کیفیتی برخوردارند و این امر باعث شده که موضوع مسکن مناسب نمایان شود و بیشتر مورد توجه قرار گیرد. آینده‌نگاری امروزه در طراحی و سیاست‌گذاری‌های راهبردی در تمامی سطوح از جمله سیاست‌گذاری شهری، نقش بسزایی ایفا می‌کند. اهمیت نگرش آینده‌پژوهانه آنجاست که می‌توان با شناخت روندهای پیش رو که قطعیت بالایی دارند از بحران‌ها و ابرچالش‌های اساسی یک جامعه پیش‌گیری کرد و با برنامه‌ریزی نظام‌مند آمادگی لازم برای مواجهه با تغییرات گسترده را مهیا کرد.مواد و روش‌هابا توجه به مولفه‌های مورد بررسی و ماهیت کاربردی این پژوهش، روش تحقیق از نوع اکتشافی است. پس از مطالعۀ مبانی تئوریک و نمونه‌های عملی، شاخص‌های کلیدی الگوی مسکن مناسب، استخراج شدند (جدول 4). در بخش مطالعات میدانی و پیمایشی با ابزارهایی همچون مصاحبه و پرسش‌نامه از 30 نفر متخصصان شهری به شناخت و تحلیل مسائل پرداخته شده و برای تجزیه‌وتحلیل داده‌های کیفی از نرم‌افزار maxqda استفاده شد. به این صورت که ابتدا نتایج حاصل از مطالعات اسنادی و سپس، نتایج حاصل از تحلیل مصاحبه‌های صورت‌گرفته به وسیلۀ نرم‌افزار (مکس‌کیو. دی. ای) ارائه شد. طبق مطالعات اسنادی و کتابخانه‌‌ای؛ مصاحبه‌های صورت‌گرفته در این زمینه شاخص‌های ما در 4 بعد و 34 مقوله برای آینده‌نگاری برنامه‌ریزی مسکن مناسب اقشار آسیب‌پذیر ناحیۀ منفصل شهری نایسر، استخراج شدند. در خاتمه نتایج حاصل از ترکیب عوامل کلیدی مسکن مناسب و پایدار در قالب خروجی نرم‌افزار مکس‌کیودی‌ای ارائه شده است. یافته‌ها از بین 34 متغیر مورد نظر و اعمال‌شده در نرم‌افزار آینده‌پژوهی، مشاهده می‌شود که عوامل فضاهای جمعی مناسب، چشم‌اندازهای زیبا، فضاهای مناسب پذیرایی، نمای آراسته و ظاهر خوب، ارتباط با همسایگان، به عنوان متغیرهای تاثیرگذار؛ عوامل انطباق مطلوبیت ملک، تفکیک‌پذیری مناسب، طراحی متناسب با فضا، برخورداری از امکانات بهداشتی، وجود عرصه‌های میانی، انطباق با محدودۀ طرح، انطباق مطلوبیت ملک، انطباق پلان معماری و فضاهای داخلی، برخورداری از نقشه، حفظ حریم خصوصی، مشارکت در طراحی، نوع مالکیت مسکن، مشرف بودن، حاوی نماد و نشانه‌های فرهنگی، احساس آشناییت و تداعی‌کنندگی، ایجاد حس سکونت به عنوان متغیرهای مستقل، و عوامل ایجاد حس هویت، احساس تعلق به عنوان متغیر هدف؛ و عوامل حفظ شان اجتماعی، عدم مشرف بودن، قابلیت تغییرپذیری، رعایت تعریض معابر به عنوان متغیرهای تاثیرپذیر و عوامل چیدمان مناسب فضا، نوع سازه و مصالح، احساس امنیت و بیمۀ ساختمان به عنوان متغیرهای تنظیمی شناخته شدند که در شکل 7 به نمایش گذاشته شده است.نتیجه‌گیری نتایج تحقیق نشان داد عوامل مختلف می‌توانند در شناسایی مسکن مناسب و مطلوب نقش داشته باشند؛ به عنوان نمونه از طریق نرم‌افزار micmac، عوامل فضاهای جمعی مناسب، چشم‌اندازهای زیبا، فضاهای مناسب پذیرایی، نمای آراسته و ظاهر خوب، ارتباط با همسایگان، به عنوان متغیرهای تاثیرگذار؛ عوامل انطباق مطلوبیت ملک، تفکیک‌پذیری مناسب، طراحی متناسب با خواست، برخورداری از امکانات بهداشتی، وجود عرصه‌های میانی، انطباق با محدودۀ طرح، انطباق مطلوبیت ملک، انطباق پلان معماری و فضاهای داخلی، برخورداری از نقشه، حفظ حریم خصوصی، مشارکت در طراحی، نوع مالکیت مسکن، مشرف بودن، حاوی نماد و نشانه‌های فرهنگی، احساس آشناییت و تداعی‌کنندگی، ایجاد حس سکونت به عنوان متغیرهای مستقل؛ عوامل ایجاد حس هویت، احساس تعلق به عنوان متغیر هدف؛ و عوامل حفظ شان اجتماعی، ‌مشرف نبودن، قابلیت تغییرپذیری، رعایت تعریض معابر به عنوان متغیرهای تاثیرپذیر شناخته شدند. و در بین متغیرهای موجود بیشترین امتیاز نهایی با تاثیرگذاری مستقیم به‌ترتیب رتبۀ 1-9، به متغیرهای (احساس تعلق، ایجاد حس هویت، حفظ شان اجتماعی، ‌مشرف نبودن، قابلیت تغییرپذیری، انطباق با محدودۀ طرح، احساس امنیت، چیدمان مناسب فضا، رعایت تعریض معابر و... به‌ترتیب با عدد، 56، 55، 53، 53، 52، 50، 49، 48، 47) و متغیرهای غیر مستقیم (ایجاد حس هویت، عدم مشرف بودن، حفظ شان اجتماعی، قابلیت تغییرپذیری، انطباق با محدوده طرح، احساس امنیت، چیدمان مناسب فضا، انطباق مطلوبیت ملک، رعایت تعریض معابر، به‌ترتیب با عدد 116986، 112277، 111162، 110150، 102110، 100618، 99189، 98563 ) تعلق گرفت.

the foresight of housing planning suitable for vulnerable urban strata (case study: nayser, sanandaj)

introduction almost all the countries of the world are experiencing the phenomenon of “urbanization”. the development of urbanization and the emergence of metropolitan areas in third-world countries is very different from the development of urbanization in the west, which began after the industrial revolution. one of the most important differences in the disorderly and disorganized growth and the spread of an unbalanced and harmful phenomenon called marginalization has been on a large scale in third-world cities. in these countries, immigrants flock to immigrant neighborhoodsthat grow like mushrooms on the outskirts of cities and settle in what is called the “ margin” or the “appendix of urban areas” [1]. in today’s industrial world, the phenomenon of marginalization and informal settlement around big cities in deprived urban areas is inevitable, and simultaneously with the expansion of this phenomenon, the issue of housing is always raised as a basic human need.this need has played an important role in the living conditions of humans since the beginning of human settlement until now. however, the rapid and increasing growth of urbanization after thesecond world war in most countries of the world has led to numerous problems such as traffic,pollution, inadequate access to urban services and facilities, homelessness, and poor housing, the most important of which is the issue of housing. having suitable, and dignified housing, brings comfort and leisure, and a sense of security to families [2]. today, suitable housing and its related issues have been raised as a global issue and have become one of the acute issues of developing countries [3]. for this reason, the existence of low-income groups and their need for housing inmany cities of third-world has caused the formation of settlements on the outskirts of cities that have the lowest level of quality, and this has made the issue of suitable housing visible, and attracted more attention. [4]. nowadays, foresight plays a significant role in designing, and strategic policies at all levels, including urban policy-making. the importance of a forward-looking attitude is that it is possible to prevent the basic crises and super-challenges of a society by knowing the upcoming trends that are highly certain and getting prepared to face extensive changes with systematicplanning [5].