ارائۀ مدل توسعۀ گردشگری خلاق در بافت‏‌های تاریخی با رویکرد کسب‌‏وکارهای نوپا در ایران

مقدمه گردشگری خلاق یک زمینۀ تحقیقاتی نسبتاً جدید است که بیشترین توجه را به فعالیت‌های گردشگری خلاق در شهرهای بزرگ معطوف کرده است . از اولین تعاریف گردشگری خلاق، توسط ریچاردز و ریموند (2000) ارائه شده است که آن را به‌ عنوان رویکردی از گردشگری تعریف کرده‌اند، که به بازدیدکنندگان فرصت می‌دهد تا پتانسیل خلاق خود را از طریق مشارکت فعال در دوره‌ها و تجربیات یادگیری که مشخصۀ مقصد سفر است، توسعه دهند. از این‌رو، شبکۀ شهرهای خلاق یونسکو این تعریف را برای گردشگری خلاق، اتخاذ کرده است: «گردشگری خلاق، سفری است که به سمت یک تجربۀ متعهد و معتبر، با یادگیری مشارکتی در هنر، میراث، یا ویژگی خاص یک مکان هدایت می‌شود و ارتباطی را با افرادی که در آن ساکن هستند، در آن مکان همراه با ایجاد فرهنگی زنده، فراهم می‌کند». گردشگری خلاق بر تصویر، هویت، سبک زندگی، فضا، روایت‌ها و رسانه‌ها تمرکز دارد. در دو دهۀ اخیر، گردشگری خلاق به‌ عنوان یک زمینۀ رو به رشد، شامل طیف گسترده‌ای از مفاهیم و شیوه‌ها، در مکان‌های مختلف در سراسر جهان تکامل یافته است. با این‌حال، از همان ابتدا، گردشگری خلاق، به دنبال کمک به توسعۀ پایدار و افزایش رفاه جامعه بوده است، زیرا از طریق انتقال و توسعۀ دانش و مهارت‌های خلاقانه در جریان فعالیت‌های مشترک و هم‌آفرین، نقش فعال‌تری هم برای گردشگران و هم برای میزبانان در بر می‌گیرد. گردشگران خلاق نه‌تنها به دنبال گسترش دانش خود در مورد مکان‌هایی که بازدید می‌کنند، بلکه همچنین به دنبال گسترش مهارت‌های خلاقانۀ خود نیز هستند. گردشگران با حضور در مقاصد مختلف موجب احیای مکان‌ها، بازسازی و نوسازی ساختمان‌ها، تقویت کسب‌وکارها و توسعۀ بخش‌های مختلف بازار مقصد می‌شوند.توسعۀ گردشگری در بافت‌های تاریخی و قدیمی شهرها با عنوان یکی از راهبردهای توسعۀ شهری مطرح شده است. طب‌های توسعه در درون بافت تاریخی به‌ عنوان ابزاری برای حضور در عرصۀ صنایع گردشگری بوده که مستقیم و غیرمستقیم بر منطقه تاثیر گذاشته و زمینۀ رقابت و امکان حضور در سطوح بین‌المللی را با تاکید بر بن‌مایه‌های تاریخی و راهبردهای مختلف در راستای تکوین نظام یکپارچۀ بازآفرینی شهری و کسب هویتی جدید و ارتقای تصویر شهر را فراهم می‌کند. گردشگری همواره به‌ عنوان بخشی به تصویر کشیده شده است که می‌تواند فرصت‌ها و مزایای اقتصادی را برای مردم بومی ایجاد کند. از طرفی، تخریب سریع بافت‌های ارزشمند، اعمال ترجیحات شخصی در فرایند بازآفرینی و تعیین اهداف گمانه‌زنی در مورد هسته‌های تاریخی شهرها از یک‌سو و ضرورت حفظ و بازآفرینی لایه‌های تاریخی و فضایی از سوی دیگر ، اهمیت توسعۀ کسب‌وکارهای نوپا در بخش گردشگری را بیش‌ از پیش به چشم آورده است. چراکه سرمایه‌گذاری‌های کسب‌وکارهای نوپا با چالش‌های زیادی، اعم از در دسترس نبودن منابع مالی ارزان‌تر و کافی تا رقابت موفقیت‌آمیز با رقبا روبه‌رو هستند. به‌ منظور رشد و تبدیل‌ شدن به سود، شرکت‌های نوپا باید به ‌طور گسترده به دنبال استراتژی‌هایی باشند که مزیت رقابتی را ایجاد و حفظ کنند. اکنون بافت‌های تاریخی فرهنگی ما به توسعۀ پایدار نیاز دارند که دربرگیرندۀ سه رکن اقتصادی، اجتماعی و کالبدی است .بنابراین، گردشگری خلاق به‌ عنوان یک جایگاه مهم در کسب‌وکارهای گردشگری در سال‌های اخیر، با تعداد فزاینده‌ای از مقاصد و پلتفرم‌های اینترنتی که تجربیات خلاقانه‌ای را به بازدیدکنندگان ارائه می‌دهند، ظاهر شده است. همواره در این صنعت ارتباط بین گردشگری و خلاقیت با جست‌وجوی مدل‌های جایگزین توسعۀ گردشگری و توسعۀ اقتصاد خلاق تشویق شده است . افزودن خلاقیت به گردشگری به یک استراتژی رایج تنوع‌بخشی به‌ویژه در زمینۀ گردشگری فرهنگی تبدیل شده است. اما انتقادهای فزاینده‌ای نسبت به مدل‌های توسعه خلاقانه عمدتاً از بالا به پایین وجود دارد، مانند مفهوم «طبقۀ خلاق» ریچارد فلوریدا. درنهایت باید گفت که برخی از مطالعات صورت‌گرفته سعی کرده‌اند رشد و توسعۀ مدل‌های گردشگری خلاق را ترسیم کنند، اگرچه پوشش آن‌ها جزئی است. ریچاردز (2018) همچنین چندین مدل مختلف از توسعۀ گردشگری خلاق را در سراسر جهان شناسایی کرد. داکسبری، کاروالیو، ویناگر د کاسترو، باکاس و سیلوا (2018) یک نمای کلی مفید از مدل‌های مختلف گردشگری خلاق که از پروژۀ creatour در پرتغال پدیدار می‌شوند، ارائه کردند. اما در راستای توسعۀ گردشگری خلاق در بافت‌های تاریخی با تکیه بر (استارت آپ‌های شهری) کسب‌وکارهای نوپا تا کنون مدلی ارائه نشده است. به این‌ترتیب، هدف این پژوهش ارائۀ مدل توسعۀ گردشگری خلاق در بافت‌های تاریخی با رویکرد کسب‌وکارهای نوپا در ایران است.مواد و روش پژوهش حاضر یک مطالعۀ کیفی است. این تحقیق از نظر هدف نیز توسعۀ عملی است. استراتژی مورد استفاده در این تحقیق، نظریۀ مفهوم‌سازی داده‌های بنیادی است. با استفاده از روش استراوس و کوربین (1990)، طراحی یک مدل توسعۀ گردشگری خلاق در بافت‌های تاریخی با رویکرد کسب‌وکارهای نوپا مورد بحث قرار گرفته است.جامعۀ آماری شامل کارشناسان شرکت‌های نوپا مستقر در پارک‌های علم و فناوری است که تجربه‌ای در زمینۀ گردشگری فرهنگی و بافت‌های تاریخی با ایده‌های خلاقانه دارند. بنابراین، پس از انجام مصاحبه با 13 نفر، به نقطۀ اشباع نظری رسید، اما برای تقویت پایایی تحقیق، مصاحبه تا 15 نفر ادامه یافت و سپس متوقف شد. بنابراین، 15 مصاحبه مورد تجزیه‌و‌تحلیل قرار گرفت.داده‌های به‌دست‌آمده از مصاحبه‌ها با استفاده از نرم‌افزار atlas t نسخۀ 7 مورد تجزیه‌و‌تحلیل قرار گرفت. کدگذاری در این قسمت به روش کدگذاری سه‌مرحله‌ای (کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی) انجام می‌شود.اعتبار نتایج کدگذاری با مرور متون مصاحبه و دو روش اعتبار‌سنجی تحقیق کیفی (شامل بررسی توسط دو کدگذار و بررسی اطلاعات همتایان) ارائه‌شده توسط کراوسل و میلر (2000) بررسی شد. به این‌ترتیب، در روش تطبیق توسط دو کدگذار، دو مصاحبۀ انتخابی و توافق بین دو کدگذار در کدگذاری‌ها بررسی شد و میزان توافق بین دو کدگذار برابر با 83 درصد بود. با توجه به اینکه نرخ پایایی بالاتر از 60 درصد است، پایایی کدگذاری تایید می‌شود. در روش دوم نتایج مدل و کدگذاری توسط دو نفر از اساتید صنعت گردشگری به عنوان همکار بررسی و اصلاح شد تا از صحت شاخص‌ها اطمینان حاصل شود و در نهایت، امتیاز پایایی شاخص‌ها برابر با 76 درصد به دست آمد. طبق نظر چین (1998) این مقدار یک مقدار بسیار مطلوب است.یافته‌ها وجود کسب‌وکارهای نوپا در قرن حاضر ضرورتی برای ادامۀ حیات توسعۀ ملی هر جامعه است. اهمیتی که این کسب‌وکارها می‌توانند داشته باشند، می‌توان گفت که بسیار بیشتر از منابع نفتی یک کشور است. از طرفی، این کسب‌وکارها می‌توانند در بخش گردشگری، که خود گردشگری نیز اهمیت زیادی در توسعه پیدا کرده است، حضور ویژه‌ای داشته باشند. گردشگری که امروزه بخش جدیدی به نام گردشگری خلاق به آن افزوده شده، می‌تواند در بافت‌های تاریخی گردشگران زیادی را به خود جذب کند. به‌ویژه با سابقۀ تاریخی کشور پهناور ما ایران. از این‌رو، در این پژوهش به ارائۀ مدل توسعۀ گردشگری خلاق در بافت‌های تاریخی با رویکرد کسب‌وکارها نوپا پرداخته شد. نتایج بخش‌های قبل اجزای مختلف این مدل را مشخص کرد که در این بخش به بحث و نتیجه‌گیری در ضمن نتایج به‌دست‌آمده پرداخته خواهد شد:مدل به‌دست‌آمده با استفاده از روش نظام‌مند اشتراوس و کوربین در شش بخش، پیشران‌ها (پیشران‌های گردشگری خلاق بافت‌های تاریخی)، مقولۀ اصلی (توسعۀ گردشگری در بافت‌های تاریخی)، عوامل زمینه‌ای (زیرساخت قوانین و مقررات، تحقیق و توسعه، زیرساخت‌های هنر و فرهنگ، زیرساخت‌های ict، زیرساخت‌های دانش)، عوامل مداخله‌گر (بحران‌های بیماری‌زا، مداخلات سیاسی، بحران‌های اقتصادی، بحران‌های سیاسی، تغییرات آب‌و‌هوایی)، راهبردها (تبلیغات و آگاه‌سازی داخلی، اصلاح دیدگاه جهانی نسبت به کشور، هم‌افزایی در بازاریابی، احیای بافت‌های تاریخی، تبلیغات و آگاه‌سازی گردشگران)، پیامدها (پیامدهای اجتماعی، پیامدهای اقتصادی، پیامدهای سیاسی) دسته‌بندی شدند. پیشران‌ها که به دو دستۀ پیشران‌های گردشگری خلاق بافت‌های تاریخی و پیشران‌های کسب‌وکارهای نوپا تقسیم می‌شوند، عواملی هستند که در این دو دسته، تفکر توسعۀ گردشگری خلاق در بافت‌های تاریخی را رقم زده‌اند. این عوامل قوت‌های بخش گردشگری هستند که پتانسیل حضور در گردشگری خلاق را فراهم می‌آورند.در بخش پیشران‌های کسب‌وکارهای نوپا نیز می‌توان به مزیت رقابتی قیمتی نسبت به خارج از کشور اشاره کرد. نوسان‌های ارزی سال‌های اخیر موجب شده تا هزینه‌های داخل کشور برای گردشگران بیش حد تصور آن‌ها به‌صرفه باشد. این خود موجب افزایش بازاریابی دهان‌به‌دهان توسط گردشگران خارجی شده است. از طرفی، احیای بافت‌های تاریخی نیز نسبت به خارج از ایران هزینۀ کمتری را در بر می‌گیرد که می‌توان از این امر برای توسعۀ بخش گردشگری در بافت‌های تاریخی با جذب گردشگران خارجی بهره‌مند شد. از طرفی، وجود زمینه‌های فرهنگی در بافت‌های تاریخی، هزینه‌های پایین‌تر برای گردشگران خارجی و وجود انگیزۀ راه‌اندازی کسب‌وکار و درصد پایین ریسک در این صنعت، مزیت رقابتی نسبت به کشورهای دیگر را برای کشورمان به همراه آورده است. در قسمت محرک‌های کسب‌و‌کارهای جدید نیز می‌توان به مزیت قیمت رقابتی نسبت به خارج از کشور اشاره کرد. نوسان‌های ارز در سال‌های اخیر هزینه‌های داخلی را برای گردشگران به‌صرفه‌تر از آنچه تصور می‌کردند، کرده است.

presenting the creative tourism development model in historical contexts with the approach of start-up businesses in iran

introduction creative tourism is a relatively new research field that has focused most attention on creative tourism activities in big cities [5]. one of the earliest definitions of creative tourism, by richards andraymond (2000), defined it as tourism that offers visitors the opportunity to develop their creative potential through active participation in the courses and learning experiences that characterize the vacation destination. [7,6]. therefore, unesco’s creative cities network has adopted this definition for creative tourism: “creative tourism is a travel that is directed towards a committed and authentic experience, with participatory learning in the art, heritage, or particularity of a place, and that communicates with the people who inhabit it, in that place together with creating a living culture” [6].creative tourism focuses on image, identity, lifestyle, space, narratives, and media [8,9]. in the lasttwo decades, creative tourism has evolved as a growing field involving a wide range of conceptsand practices in different locations around the world. however, from the very beginning, creativetourism has sought to contribute to sustainable development and increase the well-being of society[6], since the transfer and development of knowledge and creative skills in the course of joint and co-creative activities, includes a more active role for both tourists and hosts. creative tourists not only seek to expand their knowledge about the places they visit but also their creative skills [6].by visiting different destinations, tourists revive places, restore buildings, strengthen businesses,and develop different segments of the destination market [10]. tourism development in the historical and old contexts of cities has been proposed as one of theurban development strategies [11]. the poles of development within the historical context as atool to be present in the field of tourism industries that directly and indirectly affect the region and the field of competition and the possibility of presence at international levels with an emphasis on historical foundations and different strategies in line with the development of the system, provides integrated urban regeneration, acquires a new identity and improves the image of the city [11]. tourism has always been portrayed as a sector that can create opportunities and economic benefits for indigenous people [12]. on the one hand, the rapid destruction of valuable tissues, theapplication of personal preferences in the process of regeneration, and the determination of speculativegoals regarding the historical cores of cities the one hand, and the necessity of preserving and recreating historical and spatial layers on the other hand [11], the importance of developing new businesses in the tourism sector, it has been noticed more than before [14]. since, start-up busi-ness investments face many challenges, ranging from the availability of cheaper and sufficient financial resources to successful competition with competitors, to grow and become profitable, startups must extensively seek strategies that create and maintain competitive advantage [15].therefore, creative tourism has emerged as an important place in tourismbusinesses in recent years, with an increasing number of destinations and internet platforms that offer creative experiences to visitors [13]. the relationship between tourism and creativity has always been encouraged inthis industry by searching for alternative models of tourism development and creative economy development [16]. adding creativity to tourism hasbecome a common diversification strategy, especially in the field of cultural tourism [19]. however, there is growing criticism of predominantly top-down models of creative development, such as richard florida’s concept of the “creative class” .