تبیین محرک‌‏های کلیدی موثر بر استقرار شهر هوشمند مبتنی بر فناوری اینترنت اشیا (مورد مطالعه: کلان‏‌شهر مشهد)

مقدمه افزایش جمعیت در مراکز شهری مستلزم ارائۀ خدمات و زیرساخت‌های کافی برای پاسخ‌گویی به نیازهای ساکنان شهر است. همچنین، این ازدحام شهرهای پرجمعیت را از نظر حکمرانی، رشد اقتصادی، پایداری محیط ‌زیست، کیفیت زندگی، حمل‌ونقل، برق، مصرف آب و سایر مسائل با مشکلاتی مواجه می‌کند. شهرهای هوشمند معمولاً با تکیه‌ بر زیرساخت‌های پیشرفته و فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات مدرن ایجاد می‌شوند و اینترنت اشیا با اتصال دستگاه‌های هوشمند و استفاده از تجزیه‌وتحلیل داده‌های بزرگ راه‌حل‌های هوشمندی را برای شهرهای آینده ارائه می‌دهد، به‌ گونه‌ای که مدیریت شهر و شهروندان به انبوهی از اطلاعات در زمان واقعی در مورد محیط شهری دسترسی پیدا می‌کنند و بر اساس آن تصمیمات، اقدامات و برنامه‌های آینده را رقم می‌زنند. شهر مشهد با توجه به موقعیت و توان جذب جمعیت حال و آیندۀ آن، نیازمند همگام و همسو شدن با تحولات مدرن به منظور استفادۀ‌ بهینه از منابع و امکانات و همچنین، ایجاد بسترهای لازم به منظور پاسخ‌گویی به نیاز آیندگان است. از این‌رو، پژوهش حاضر بر آن است تا بتواند با شناسایی عوامل و پیشران‌های کلیدی به منظور دستیابی شهر مشهد به الگوی شهر هوشمند مبتنی بر اینترنت اشیا در آینده گام بردارد. بنابراین، سوال پژوهش حاضر عبارت است ‌از: محرک‌های کلیدی اثرگذار بر شکل‌گیری شهر هوشمند مبتنی بر اینترنت اشیا در کلان‌شهر مشهد در آینده (افق1412) کدام است؟مواد و روش در مطالعۀ حاضر روش تحقیق از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش انجام کار، آمیخته‌ای از توصیفی‌‌ تحلیلی و در تبیین ساختار به‌ صورت رویکرد آینده‌پژوهی انجام‌ گرفته و بر این اساس، مهم‌ترین عوامل موثر بر شکل‌گیری شهر هوشمند مبتنی بر اینترنت اشیا در شهر مشهد مورد بررسی قرارگرفته است. جمع‌آوری اطلاعات به روش اسنادی (منابع کتابخانه‌ای، مجله‌های علمی) و میدانی (با استفاده از ابزار پرسشنامه) بوده است. در این تحقیق، جامعۀ آماری در تحقیق حاضر شامل 25 نفر از کارشناسان، خبرگان و صاحب‌نظران شهری در دسترس متشکل از مدیران شهری (شهرداران مناطق، معاونان، روسای سازمان‌ها و مدیران حوزه‌های شهری و به‌ویژه فاوای شهرداری)، اعضای شورای اسلامی شهر (به‌ویژه مرکز پژوهش‌های شورای اسلامی شهر مشهد)، کارشناسان عمرانی در فرمانداری شهرستان مشهد و دفتر امور شهری و شوراهای استانداری خراسان رضوی، ادارۀ کل راه و شهرسازی خراسان رضوی، اساتید دانشگاه‌های فردوسی مشهد، آزاد اسلامی واحد مشهد، پیام نور و موسسه‌های آموزش عالی غیرانتفاعی واقع در مشهد و متخصصان حوزۀ شهری هستند. در پژوهش حاضر ابتدا برای شناسایی عوامل کلیدی مصاحبه‌های ساختاریافته با تعدادی از صاحب‌نظران حوزه‌های برنامه‌ریزی و فناوری اطلاعات شهری با استفاده از روش دلفی به عمل آمد و سپس، در ادامه با تجمیع عوامل حاصل از مصاحبه و اسناد مورد مطالعه در پیشینۀ تحقیق روایی و پایایی متغیرها توسط متخصصان امر تایید شد و درنهایت، عوامل در قالب پرسشنامۀ آینده‌پژوهی مورد ارزیابی قرار گرفت.یافته‌ها با استفاده از مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای، مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر شکل‌گیری شهر هوشمند مبتنی بر اینترنت اشیا در شهر مشهد شناسایی شد و در ادامه، با استفاده از روش کمی آینده‌پژوهی و استفاده از نرم‌افزار micmac به میزان تاثیرگذاری یا تاثیرپذیری عوامل شناسایی‌شده اقدام شد. بنابراین، یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد از بین عوامل کلیدی 26 گانه اثرگذار بر شکل‌گیری شهر هوشمند مبتنی بر اینترنت اشیا، پس از بررسی شاخص‌ها و استخراج عوامل کلیدی تاثیرگذار (مستقیم و غیرمستقیم)، 7 پیشران کلیدی سیاست‌گذاری‌های بخش دولتی در بخش فناوری اطلاعات، ارتقای سطح سواد اطلاعاتی و توانمندی‌های علمی شهروندان، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های توسعۀ فناوری ارتباطات و اطلاعات، بسترسازی برای ارتقای مشارکت شهروندان در توسعۀ شهری، آگاه‌سازی شهروندان و مسئولان از فواید و مزایای جایگزینی امکانات هوشمند با بهره‌گیری از دانش جمعی و فرهنگ‌سازی، ایجاد و تقویت زیرساخت‌های پیشرفتۀ مبتنی بر شهر هوشمند و استفادۀ گسترده از فناوری اطلاعات و ارتباطات (ict) دارای بیشترین اثرگذاری را بر شکل‌گیری شهر هوشمند مبتنی بر اینترنت اشیا در شهر مشهد داشته‌اند. نتیجه‌گیری در یک جمع‌بندی از نتایج پژوهش می‌توان اشاره کرد سیاست‌گذاری‌های بخش دولتی در بخش فناوری اطلاعات می‌تواند اثرات قابل ‌توجهی در زمینۀ استقرار شهر هوشمند مبتنی بر فناوری اینترنت اشیاء در افق برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت ده‌ساله داشته باشد. علاوه بر این ارتقاء سطح سواد اطلاعاتی و توانمندی‌های علمی شهروندان هم می‌تواند بستری مناسب جهت این امر در شهر مشهد فراهم کند، چراکه بهره‌مندی از دانش و اطلاعات مرتبط از زمینه‌های اصلی به‌کارگیری علم و روندی جدید در یک جامعه است. همچنین سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های توسعۀ فناوری ارتباطات و اطلاعات از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و با تمرکز هرچه بیشتر سرمایه در این حوزه زمینۀ شکل‌گیری هرچه بیشتر و بهتر شهر هوشمند با در نظر داشتن فناوری اینترنت اشیا فراهم خواهد شد. باید توجه داشت استفاده از یک پدیدۀ جدید نیازمند آگاهی است. بنابراین، آگاه‌سازی شهروندان و مسئولان از فواید و مزایای جایگزینی امکانات هوشمند با بهره‌گیری از دانش جمعی و فرهنگ‌سازی حائز اهمیت است. به علاوه باید توجه داشت با ایجاد و تقویت زیرساخت‌های پیشرفته مبتنی بر شهر هوشمند می‌توان در راستای تحقق آن گام برداشت تا درنهایت با استفادۀ گسترده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به اهداف غایی دست یافت.

explanation of key drivers effective in establishing an iot-based smart city (case study: mashhad metropolis)

introduction the increase in population in urban centers requires the provision of sufficient services and infrastructure to meet the needs of city residents. furthermore, this population density in highly populatedcities poses challenges in terms of governance, economic growth, environmental sustainability,quality of life, transportation, electricity, water consumption, and other issues. smart citiesare typically created with advanced infrastructure and modern information and communication technologies, and the internet of things (iot) provides intelligent solutions for future cities by connecting smart devices and utilizing big data analytics. this allows city management and residentsto access a wealth of real-time information about the urban environment and make decisions, takeactions, and plan for the future based on that information. given its current and future populationattraction and potential, the city of mashhad requires synchronization with modern developmentsto optimize the use of resources and facilities and create the necessary foundations to meet futureneeds. therefore, this research aims to identify the key factors and drivers for mashhad city to achieve a smart city model based on the internet of things in the future. accordingly, the research question of this study is: what are the key drivers influencing the formation of an iot-based smart city in the city of mashhad in the future (by 2033)?materials and methods in the present study, the research method was a mixed approach in terms of objective and application and a combination of descriptive-analytical and future-oriented approaches in explaining the structure. accordingly, the most influential factors in the formation of an iot-based smart city in mashhad were examined. data collection was carried out through documentary methods (librarysources and scientific journals) and field methods (using a questionnaire tool). in this research, thestatistical population consisted of 25 experts, professionals, and urban stakeholders available, including city managers (mayors of districts, deputies, heads of organizations, and managers of urbanareas, especially the municipality of mashhad), members of the islamic city council (especially theresearch center of the islamic city council of mashhad), urban experts in the mashhad countygovernorate and the office of urban affairs and provincial councils of khorasan razavi, the generaldirectorate of roads and urban development of khorasan razavi, professors at the ferdowsiuniversity of mashhad, islamic azad university (mashhad branch), payame noor university, andnon-profit higher education institutions located in mashhad, as well as specialists in the urban field.