تحلیل شبکۀ مسائل و پیش‏فرض‌‏های راهبردی شهرسازی و معماری کلان‏‌شهرهای کشور: کاربردی از تحلیل شبکه‌‏های اجتماعی (sna) و پدیدارسازی پیش‏فرض‏‌های راهبردی (sast)

مقدمه عدم یکپارچگی در نظام مدیریت شهری، بافت فرسوده و ناکارآمد شهری، گسترش حاشیه‌نشینی و بدمسکنی، ساختمان‌های ناایمن، گسترش تخلفات ساختمانی و ناکارآمدی و عدم بازدارندگی جرائم اخذشده، کمبود خدمات شهری و زیرساخت‌ها در فضای پیراشهری و موارد مشابه به‌ عنوان چالش‌ها و مسائل درهم‌تنیدۀ حوزۀ شهرسازی و معماری کلان‌شهرهای کشور مطرح است. مجمع مشورتی روسای کمیسیون‌های شهرسازی و معماری کلان‌شهرها و مراکز استان‌ها، نهادی غیردولتی و مستقل است که به‌ منظور ایجاد شبکۀ همکاری و بسترسازی برای تبادل تجربیات و اتخاذ تصمیمات مشترک در راستای تحقق هرچه بهتر مفاد قانون شوراها و تحقق ماموریت‌های شهرسازی و معماری مصوب در اسناد فرادست و مشارکت موثر در سیاست‌گذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و تهیۀ طرح‌های شهری تشکیل‌ شده است. پژوهش حاضر به تحلیل شبکۀ مسائل مطرح‌شده در دو اجلاس مجمع مشورتی روسای کمیسیون‌های شهرسازی و معماری کلان‌شهرها و مراکز استان‌های کشور و ثبت تجارب روسای اجلاس، مبتنی بر طرح یک فرایند یادگیری در عمل به‌ منظور شناسایی پیش‌فرض‌های راهبردی مسائل دارای اولویت می‌پردازد.مواد و روش برای این منظور، ابتدا مضامین مطرح‌شده در دو اجلاس مجمع روسای کمیسیون‌های شهرسازی و معماری مورد بررسی قرار گرفت. موضوعات مطرح‌شده در دو اجلاس شامل: جهش تولید مسکن؛ بازآفرینی شهری (نوسازی و احیای بافت فرسوده و ناکارآمد شهری)؛ بازآفرینی شهری (نوسازی و احیای بافت تاریخی و فرهنگی)؛ حریم شهرها؛ تخلفات ساختمانی؛ املاک قولنامه‌ای و فاقد سند رسمی؛ مسائل شهرهای جدید؛ هوشمندسازی شهری؛ ساختمان‌های ناایمن؛ تاب‌آوری شهری و مدیریت بحران شهری؛ الگوهای معماری و شهرسازی؛ حکمروایی و مدیریت یکپارچۀ شهری؛ اقتصاد شهر و منابع درآمدی پایدار شهر؛ طرح‌های توسعۀ پایدار شهری؛ حقوق عمومی و خصوصی در شهرسازی؛ نشاط شهری؛ کاربری املاک و اراضی؛ گروه‌های آسیب‌پذیر؛ صدور پروانه و مجوز ساختمان؛ دانش تخصصی معماری و شهرسازی شناسایی شد. پس از استخراج محورهای موضوعی و مسائل مطرح‌شده، با توجه به درهم‌تنیدگی مسائل، شبکۀ مسائل به‌ منظور یافتن مسائل کلیدی با استفاده از رویکرد تحلیل شبکه‌های اجتماعی (sna) مبتنی بر شاخص‌های مرکزیت درجۀ ورودی و خروجی با استفاده از نرم‌افزار ucinet و net draw مورد تجزیه‌وتحلیل قرار داده شد. با توجه به نتایج تحلیل شبکه مسائل مطرح‌شده، مسائلی که دارای بیشترین مرکزیت درجۀ خروجی در شبکۀ مسائل بودند، به‌ عنوان مسائل کلیدی در نظر گرفته شدند.یافته‌ها منطبق با یافته‌های تحلیل شبکه هفت مسئلۀ کلیدی شامل: عدم استفاده از ظرفیت‌های قانونی نوسازی بافت فرسوده و ناکارآمد شهری؛ گسترش تخلفات ساختمانی و ناکارآمدی و عدم بازدارندگی جرائم اخذشده؛ عدم یکپارچگی در نظام مدیریت شهری؛ عدول از ضوابط و مقررات شهرسازی طرح‌های توسعۀ شهری و تغییر گستردۀ کاربری در کمیسیون مادۀ 5؛ کمبود خدمات شهری و زیرساخت‌ها در فضای پیراشهری؛ تشدید بحران‌های شهری (بحران آب، بحران‌های محیط زیستی، زلزله، فرونشست و...) و بی‌توجهی به ظرفیت‌های درون بافت شهری در طرح جهش تولید مسکن شناسایی شد. در ادامه، پیش‌فرض‌های راهبردی هر یک از مسائل با توجه به بررسی پیشینه و نیز مضامین راهبردی مطرح‌شده احصا و طراحی پرسشنامه با استفاده از روش‌شناسی پدیدار‌سازی و آزمودن پیش‌فرض‌های راهبردی (sast)، پیش‌فرض‌های راهبردی مسائل کلیدی مبتنی بر میزان اهمیت و میزان اطمینان از درستی پیش‌فرض با مشارکت خبرگان رتبه‌بندی و منطقه برنامه‌ریزی مطمئن شناسایی شد. به‌ عنوان نمونه، پیش‌فرض‌های راهبردی مسئله عدم استفاده از ظرفیت‌های قانونی نوسازی بافت فرسوده و ناکارآمد شهری در منطقه برنامه‌ریزی مطمئن شامل سیاست‌های تشویقی برای توانمندسازی و بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری، الزام ورود شهرداری‌ها به ورود به مقولۀ بازآفرینی شهری و عمل به وظایف قانونی مندرج در بندهای 14 و 21 شهرداری‌ها و فعال‌ کردن کارگروه‌های بازآفرینی شهری؛ ارائۀ مشوق‌ها و تسهیلات کاربری‌های مسکونی و ساختمان‌های تجاری خدماتی اداری درمانی و عمومی واقع در بافت فرسودۀ شهری و بررسی تجارب کشورهای در حال‌ توسعه در مواجهه با بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری مورد توافق نسبی روسای کمیسیون‌های شهرسازی و معماری واقع‌ شده است. در خصوص سایر مسائل بحرانی نیز راهکار مورد توافق نسبی روسای کمیسیون‌های شهرسازی و معماری ارائه شد.نتیجه‌گیری رویکرد ترکیبی پیشنهادی، کاربردی از مدیریت پیچیدگی در تحلیل شبکه مسائل و آشکارسازی راهبردهای مورد توافق نسبی ذی‌نفعان درگیر است و کارایی آن در مسائل مطرح‌شده مجمع مشورتی روسای کمیسیون شهرسازی و معماری کلان‌شهرها ارائه ‌شده است. در پژوهش‌های آتی پیشنهاد می‌شود پژوهشگران هنگام برگزاری اجلاس‌ مجمع روسای کمیسیون‌های شهرسازی و معماری حضور یابند و طرح مداخله در فرایند عمل شکل گیرد. به‌طوری که مباحثه‌ها به شکل ساختاریافته میان اعضای مجمع شکل گرفته و درنهایت، جمع‌بندی اجلاس با توجه یادگیری مسئله‌محور در عمل ارائه شود. علاوه بر آن، با تمرکز بر مسائل بحرانی مطرح‌شده و نیز پیش‌فرض‌های راهبردی در پژوهش‌های آتی پیشنهاد می‌شود ذی‌نفعان مسئله و راهبردها تجزیه‌وتحلیل شود و سازوکار پیاده‌سازی راهبردها با مراجعه به ذی‌نفعان و تعیین نقش و حدود وظایف و مسئولیت هر یک از ذی‌نفعان کلیدی، زمینه برای برنامه‌ریزی حل مسائل و پاسخ‌گویی ذی‌نفعان مهیا شود.

analysis of the network of problems and strategic assumptions of urban planning and architecture of iran’s metropolises: an application of social network analysis (sna) and strategic assumptions surfacing and testing (sast)

introduction lack of integration in the urban management system, dilapidated and inefficient urban fabric, expansion of marginalization and bad housing, unsafe buildings, expansion of construction violationsand inefficiency and lack of deterrence of crimes, lack of urban services and infrastructure in theperi-urban space and similar cases are among challenges and issues of urban planning and architecture of the country’s metropolises. the consultative assembly of the heads of urban planningand architecture commissions of metropolitan cities and provincial centers is a non-governmentaland independent institution that aims to create a cooperation network and platform for exchangingexperiences and making joint decisions to better fulfill the provisions of the law on councils and the missions of urban planning and architecture approved in the documents and to fulfill effective participation in policies, planning, and preparation of urban plans. the present research is based on the analysis of the network of issues raised in the two meetings of the consultative assembly of the heads of the urban planning and architecture commissions of the metropolises and thecenters of the provinces of the country and recording the experiences of the heads of the meeting,based on the design of a learning process in practice to identify the strategic presuppositions of the priority issues.materials and methods for this purpose, the themes raised in the two meetings of the heads of the urban planning and architecture commissions were examined. subjects raised in two meetings: jump in housing production; urban regeneration (renovation and revival of worn out and inefficient urban fabric); urban regeneration (renovation and revival of historical and cultural context); the privacy of cities; construction violations; real estates with a promissory note and no official document; issues of new cities; urban smartening; unsafe buildings; urban resilience and urban crisis management; architecture and urban planning patterns; governance and integrated urban management; city economy and sustainable city income sources; sustainable urban development plans; public and private rights in urban development; urban vitality; real estate and land use; vulnerable groups; issuance of permits and building permits; specialized knowledge of architecture and urban planning wereidentified. after extracting the thematic axes and issues, according to the intertwining of the issues, the network of issues to find key issues using the social network analysis (sna) approach based on the input and output degree centrality indicators using the software ucinet and net draw were analyzed. according to the results of the analysis of the problem network, the problems with the highest output degree centrality in the problem network were considered key problems.