بررسی تحلیلی و ارائۀ مدل مفهومی طراحی مطابق با مسکن انسان‌گرا (موردپژوهی تک‌نگاری: مسکن مهر شهر قزوین)

مقدمه توسعۀ پایدار شهری امروزه جزء مهم‌ترین مسائل در مدیریت شهرها است. بنابراین، سیاست‌های مدیریت شهری در زمینۀ برنامه‌ریزی مسکن، با توجه به اولویت و فراوانی آن در شهرها، بر قابلیت زندگی و کیفیت زندگی شهری؛ تاثیر قابل ‌توجهی خواهد داشت. انسان‌گرایی یکی از رویکردهای طراحی مسکن پایدار است. خلا موجود در پژوهش‌های گذشته این است که اغلب مسائل مرتبط به ویژگی‌های طراحی مسکن انسان‌گرا به صورت موردی با تاکید بر یک یا چند عامل بررسی شده است و در هیچ‌یک، نوعی مدل جامع برای طراحی مسکن پایدار انسان‌گرا ارائه نشده است. بنابراین، در این پژوهش به بررسی الگوی مطلوب انسان‌گرایی، در طراحی مسکن پایدار امروزی، با نگاه ویژه به مسکن اجتماعی مهر قزوین، صورت گرفته است. وجه تمایز این پژوهش این است که در آن با نگرشی نو به نیاز‌های انسان در فضا و بررسی معیارهایی پرداخته است، که در پژوهش‌های پیشین به طور جامع به آن پرداخته نشده بود. مواد و روش‌هاپژوهش حاضر یک تحقیق کاربردی به روش تحقیق آمیخته شامل بخش‌های زیر است؛ که می‌تواند‌ در ‌حوزۀ‌ طراحی ‌شهری ‌و‌ معماری‌ در‌ دورۀ‌ معاصر ‌به ‌کار‌ گرفته‌ شود. بخش اول شامل مصاحبه با خبرگان و بررسی‌های میدانی برخی خانه‌های معاصر است؛ که اطلاعات مربوط به آن‌ها از طریق اسنادی گردآوری شده است. نتایج حاصل از این بخش منجر به ارائۀ دو مدل‌ مفهومی تطبیقی کلی‌ که در آن‌ها به‌اختصار شاخص‌های کیفی اصلی مسکن پایدار انسان‌گرا، ویژگی‌ها و روابط بین آن‌ها در ارتباط با یکدیگر از دیدگاه صاحب‌نظران شرح داده شده است. بخش دوم در این بخش ابتدا پرسشنامه مقدماتی با مقیاس لیکرت تهیه شد و با مصاحبه با خبرگان، کفایت محتوای مطالعه به دست آمد. سپس پرسشنامه‌ها نیز برای تعیین روایی صوری آن‌ها مورد آزمایش و بازنگری قرار گرفتند. در نهایت با مصاحبه با اساتید و خبرگان تعداد و عنوان سوال‌های پرسشنامه تعدیل شدند. پرسشنامۀ نهایی در این پژوهش با 4 سوال توصیفی (سن، جنسیت، تحصیلات، شغل) و 16 سوال تحلیلی به صورت مقیاس لیکرت (پنج‌گزینه‌ای) طرح شده است. در این بخش از پژوهش، از طریق مصاحبه با 50 نفر از ساکنان مسکن مهر قزوین به طور تصادفی، به اشباع نظری رسیدیم. ‌قلمروی ‌مکانی ‌تحقیق، شهرک مهرگان قزوین است.یافته‌هادر بخش اول پژوهش، بر اساس مطالعات انجام‌شده و مصاحبه با اساتید و خبرگان به دو مدل مفهومی ‌در زمینۀ طراحی مسکن پایدار انسان‌گرا رسیدیم. مدل اول به‌اختصار شامل شش مقولۀ اصلی امنیت، تعامل، تعلق، خلاقیت، زیبایی، داخلی و عوامل موثر بر آن‌ها است. خروجی این مدل عوامل موثر بر هر یک از مقولات به‌ترتیب میزان اشتراک با هم است. در این مدل، برای مقولۀ تعامل (با هشت عامل موثر) بیشترین راهکارهای عملی طراحی ذکر شده است. بعد از آن به‌ترتیب برای مقولات تعلق، خلاقیت، و زیبایی (با هفت عامل موثر)، برای مقولۀ امنیت (با شش عامل موثر) و برای مقولۀ طراحی داخلی (با پنج عامل موثر) راهکارهای عملی موثر ذکر شده است. بدیهی است میزان اشتراک عوامل موثر در هر یک از مقولات نشان‌دهندۀ اهمیت آن عامل و تاثیر چندجانبه در طراحی مسکن پایدار انسان‌گرا است. بنابراین، می‌توان عامل موثر ایجاد تنوع در فضای مسکن را با وجه اشتراک آن در چهار تا از مقولات اصلی، مهم‌ترین راهکار در طراحی انسان‌گرای یک مسکن پایدار دانست. خروجی مدل مفهومی ‌دوم، به دلیل اهمیت بیشتر، فقط بررسی عوامل موثر مشترک بر مقولات، به صورت معکوس است. در بررسی این مدل، بدیهی است که تعداد فلش‌های متصل از عوامل موثر بر طراحی به هر یک از شش مقولۀ اصلی میزان اهمیت آن عامل را نشان می‌دهد. لذا بررسی این مدل نیز نشان‌دهندۀ بیشترین تاثیر عامل مشترک تنوع (با تاثیر بر چهار مقوله) در درجۀ اول، بعد از آن عوامل توجه به مقیاس و فضاهای تجمعی در طراحی (با تاثیر بر سه مقوله) در درجۀ دوم و در نهایت، عوامل توجه به نور در فضا، تسهیلات مورد نیاز هر فضا و حس هویت (با تاثیر بر دو مقوله) در درجۀ سوم اهمیت قرار دارند. یافته‌های بخش دوم تحقیق که از طریق پرسشنامه و بعد مصاحبه با همان افراد مورد پرسش و موردپژوهی شکل گرفته است. پس از جمع‌آوری داده‌ها، فرایند تحلیل برای هر یک از مصاحبه‌ها به صورت جداگانه صورت گرفته است. در نهایت با توجه‌ به‌ مطالعات میدانی‌، مفاهیم‌ و مقوله‌های فرعی‌ و اصلی‌ متناظر با هم‌، که‌ بر اساس تفسیر متن‌ مصاحبه‌‌ها با استفاده از روش تحقیق و معیارها و اهمیت آن‌ها ذکر شده، در جدول‌هایی ارائه‌ شده است‌.نتیجه‌گیریبا جمع‌بندی محتوای مفهومی‌ مجموعه‌ مقوله‌های به‌دست‌آمده، به‌ نظر می‌آید درک و تجربۀ‌ ساکنان شهرک مهرگان، از وجوه مختلف نامطلوب است‌. این‌ تفسیر را می‌توان به‌ مقوله‌های تعاملی‌ اشاره شده، نسبت‌ داد. چنین‌ درک و تجربه‌ای ناشی‌ از مقوله‌های علّی‏ شرایطی‌ گفته‌ شده است‌ و در بستر آن‌ها به ‌وقوع می‌پیوندد؛ شرایطی‌ که‌ در پژوهش‌ حاضر، حسی‌ از عدم اطمینان و ناپایداری و بی‌توجهی به نیازهای انسان را در ارتباط با اتفاقات آینده برای ساکنان این‌ منطقه‌ به ‌همراه دارد و نیز چنین‌ درک و تجربه‌ای، پیامدهایی‌ را نیز به ‌دنبال دارد. بنابراین‌ برای تغییر در شکل خانه‌های امروزی و توجه به «درک و توجه به نیازهای انسان» به‌ عنوان پدیده یا مقولۀ هسته‌ای، می‌توان اقداماتی‌ را در قالب‌ یک‌ چارچوب اولیه‌ برای شکل‌گیری مسکن معاصر به‌ویژه مسکن اجتماعی برای اقشار کم‌درآمد بر مبنای انسان‌شناسی، برآمده از توجه‌ توامان به‌ مبانی‌ نظری و به‌‌ویژه مطالعات زمینه‌ای انجام‌شده در این‌ مقاله‌، ارائه‌ شده است. برخی از این موارد عبارت‌اند از: تلاش برای ایجاد فضاهای باز و نیمه‌باز، پیوند طبیعت با معماری، استفاده از گیاهان، ایجاد حریم در ورودی واحد‌های سکونت، ایجاد محرمیت، اختصاص فضاهایی برای خانم‌ها و اختصاص فضاهایی برای گردآوری خانواده، ایجاد ایستگاه‌های حمل‌ونقل شهری، توریع زون‌های مختلف فرهنگی در نقاط مختلف شهرک‌های مسکونی، تعریف ورودی‌ها، تعریف جداره‌ها. برای پیشنهاد تحقیقات آتی، جامعۀ‌ آماری انتخاب‌شده می‌تواند در مقیاس منطقه‌‌ای و شهری مورد بررسی قرار گیرد. همچنین می‌توان تاثیر جغرافیا و اقلیم متفاوت شهرهای مختلف ایران و جهان را بر انسان‌گرایی در مسکن مورد بررسی قرار داد و یا این موضوع را در ساختمان‌های شهری پرتکرار با عملکردهای دیگر از جمله اداری مورد بررسی قرار داد.

analytical study and presenting a conceptual model of design in accordance with humanist housing (monograph case study: mehr housing in qazvin)

introduction today, sustainable urban development is one of the most important issues in city management. therefore, urban management policies in the field of housing planning, considering its priority and abundance in cities, will have a significant impact on livability and quality of urban life. humanism is one of the sustainable housing design approaches. the gap in the past researches is that most of the issues related to humanistic housing design features have been investigated case by case with emphasis on one or more factors. in none of them, a comprehensive model for sustainable humanistic housing design has been presented. therefore, in this research, the ideal model of humanism has been investigated in the design of sustainable housing today, with a special look at social housing in mehr qazvin. the distinguishing feature of this research is that it deals with human needs in space with a new approach and examines criteria, which were not comprehensively addressed in previous researches.materials and methodsthe current research is an applied research using the mixed research method including the following sections, which can be used in the field of urban design and architecture in the contemporary period. the first part includes interviews with experts and field surveys of some contemporary houses, whose information has been collected through documents. the results of this section lead to the presentation of two general comparative conceptual models in which the main qualitative indicators of humanistic sustainable housing, their characteristics, and relationships in relation to each other are briefly described from the perspective of experts. in the second part, a preliminary questionnaire with a likert scale was prepared and the adequacy of the content of the study was obtained by interviewing the experts. then the questionnaires were tested and revised to determine their face validity. finally, by interviewing professors and experts, the number and title of the questions in the questionnaire were adjusted. the final questionnaire in this research is designed with 4 descriptive questions (age, gender, education, and occupation) and 16 analytical questions in the form of a likert scale (five options). in this part of the research, we reached theoretical saturation through random interviews with 50 residents of mehr qazvin housing. the research area is mehrgan town of qazvin.findingsin the first part of the research, based on the conducted studies and interviews with professors and experts, we arrived at two conceptual models related to humanistic sustainable housing design. the first model briefly includes six main categories of security, interaction, belonging, creativity, beauty, interior, and the factors affecting them. the output of this model is the factors affecting each of the categories in the order of the degree of sharing with each other. in this model, for the interaction category (with eight effective factors), the most practical design solutions are mentioned. after that, effective practical solutions are mentioned for the categories of belonging, creativity, and beauty (with seven effective factors), for the security category (with six effective factors), and for the interior design category (with five effective factors). it is obvious that the share of effective factors in each of the categories shows the importance of that factor and the multi-faceted impact in humanistic sustainable housing design. therefore, the most important solution in the humanistic design of sustainable housing can be considered the effective factor of creating diversity in the housing space with its common features in four of the main categories. in the second conceptual model, due to its greater importance, only common effective factors in the categories have been examined in reverse. in examining this model, it is obvious that the number of arrows connected to each of the six main categories of factors affecting design shows the importance of that factor. therefore, the examination of this model also shows the greatest impact of the common factor of diversity (affecting four categories) in the first degree, followed by the factors of attention to scale and cumulative spaces in the design (affecting three categories) in the second degree, and finally, the factors of paying attention to the light in the space, the facilities needed for each space, and the sense of identity (affecting two categories) are in the third degree of importance. the findings of the second part of the research, which was formed through a questionnaire and then an interview with the same people who were questioned and researched. after collecting the data, the analysis process has been done for each of the interviews separately. finally, according to the field studies, the main and sub-categories corresponding to each other, which are based on the interpretation of the text of the interviews using the research method and the criteria and their importance, are presented in tables.conclusionby summarizing the conceptual content of the set of obtained categories, it seems that the understanding and experience of the residents of mehrgan town are unfavorable from various aspects. this interpretation can be attributed to the mentioned interactive categories. such an understanding and experience has been said to be caused by the causal categories of conditions and it takes place in their context, the conditions that in the current research lead to a sense of uncertainty and instability and a lack of attention to human needs in relation to future events for the residents of this region, and such understanding and experience also have consequences. therefore, to change the shape of today’s houses and pay attention to “understanding and paying attention to human needs” as a core phenomenon or category, measures can be taken in the form of an initial framework for the formation of contemporary housing, especially social housing for low-income groups based on anthropology. it is presented as a result of our attention to the theoretical foundations and especially the field studies carried out in this article.