بازنمایی نقش صنایع فرهنگی در توسعه شهرهای ایران

مقدمه صنایع فرهنگی، همواره یکی از موضوعات مورد بحث در مجامع داخلی و بین المللی بوده‌است تا به دنبال یافتن جایگاه فرهنگ در بسترهای اقتصادی ملی و بین المللی، بتوان فرصت‌هایی را در راستای توسعه شهرها به خصوص در بعد اقتصادی رقم زد. بدین ترتیب که صنایع فرهنگی از طریق نوآوری و خلاقیت سیستم فرهنگ را به اقتصاد متصل می‌کند و به عنوان مهم ترین ابزار رقابت، موجب ایجاد شغل و انباشت سرمایه می‌شود از سوی دیگر شهرها به عنوان زیستگاه‌های انسانی از چنان اهمیتی برخوردار شده‌اند که محققان را ملزم ساخته‌اند هرآنچه که می‌تواند در توسعه این سکونتگاه‌ها موثر باشد را شناسایی نمایند. شهرها که پیش از این با تاکید بر بعد اقتصادی در اوج شکوفایی قرار داشتند، اکنون رو به افول نهاده و حیات دیرینه‌ این عرصه‌ها که به عنوان نیروی محرکه‌ای در راستای تحرک اقتصادی به شمار می رفت، در حال مضمحل شدن است. از دهه 1980 به بعد و با ظهور تحولاتی در عرصه علم اقتصاد، فرهنگ در روند تحولات اجتماعی به عنصری غالب و محوری درآمده‌است. شهرها با توجه به آنکه نیروی نهفته‌ای را در خود با نام فرهنگ می‌پرورانند، می‌توانند به عنوان گنجینه‌های نهفته‌ شهر، عامل حیات‌بخش را برای شهر رقم زده و نیرو محرکه‌ لازم جهت رونق و توسعه شهرها را از این طریق میسر سازند و جانشین مناسبی برای اقتصادی که اکنون در پرتو جهانی شدن و تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی رو به افول است، شوند. بنابراین فرهنگ و به تبع آن اقتصاد فرهنگ می‌‌تواند پتانسیل درونی شهر را شکوفا نموده و توسعه شهرها را سبب شود. تا جایی که برای کشورهای درحال توسعه نیز در پرتو این تفکر، امیدها و نویدهای تازه‌ای را از حیث تولید ثروت از طریق صنایع فرهنگی و غلبه بر فقر و از بین بردن بیکاری ایجاد کرده‌است. ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده و به عنوان یکی از معدود تمدن‌های زنده باقی مانده از اعصار گذشته، دارای سبقه تاریخی، فرهنگی و هنری و از قبل آن دارای صنایع فرهنگی متعددی بوده که می‌توان از آن به عنوان پتانسیلی جهت رشد و توسعه شهرها بهره برد. لذا 3 پرسش مطرح می‌شود، اول اینکه چارچوب مفهومی صنایع فرهنگی موثر بر توسعه شهرهای ایران مبتنی بر چه ابعاد، مولفه‌ها و شاخص‌هایی است؟ دوم، کدام یک از اهمیت بیشتری برخوردار است؟ و نهایتا سوال سوم، صنایع فرهنگی احصاء شده به چه میزان بر هریک از ابعاد توسعه تاثیر می‌گذارد؟ بنابراین هدف پژوهش حاضر خلق یک چارچوب منسجم از صنایع فرهنگی موثر بر توسعه شهرهای ایران و اولویت بندی آنها مبتنی بر نظرسنجی از خبرگان و تعیین میزان تاثیر صنایع فرهنگی بر هریک از ابعاد توسعه شهرها است.مواد و روش‌هاپژوهش پیش‌رو بنا به ماهیت خود در گروه تحقیقات توصیفی-تحلیلی قرار گرفته و به توصیف و معرفی مفهوم، ابعاد، مولفه‌ها و شاخص‌های صنایع فرهنگی که می‌تواند بر توسعه شهرها موثر باشد، پرداخته‌است.روش گردآوری داده‌ها از طریق مطالعه اسنادی بوده و با روش تحلیل محتوا، مفهوم فرهنگ، صنایع فرهنگی، ابعاد و مولفه‌های آن، توسعه و ابعاد توسعه تشریح شد. به منظور تایید ابعاد، مولفه‌ها و شاخص‌های احصا شده و رسیدن به اشباع نظری، از پرسشنامه خبرگان(شامل40 نفر از دارندگان مدرک دکتری تخصصی در رشته‌های شهرسازی و یا مدیریت فرهنگی) بهره گرفته‌شد و از آنان خواسته شد اولا، نظر خود را در رابطه با تایید یا عدم تایید هریک از ابعاد، مولفه‌ها و شاخص‌های صنایع فرهنگی در تحقق توسعه شهرهای ایران مطرح نمایند، ثانیا ضریب اهمیت هریک از ابعاد، مولفه‌ها و شاخص‌های صنایع فرهنگی را در توسعه شهرهای ایران، مشخص نمایند. ثالثا مشخص نمایند هر شاخص بر کدام یک از ابعاد توسعه شهری تاثیر بیشتری دارد. نهایتا به منظور اولویت‌بندی ابعاد، مولفه‌ها و شاخص‌ها، از روش وزن‌دهی نوسانی(swing weighting) استفاده شد. بدین ترتیب که میانگین هندسی وزن ابعاد، مولفه‌ها و شاخص‌های صنایع فرهنگی موثر بر توسعه شهرهای ایران که از پرسشنامه خبرگان بدست آمد، محاسبه گردید. به منظور مقایسه‌پذیری شاخص‌ها، اوزان به‌دست آمده نرمال شد، تا مشخص گردد در راستای دستیابی به توسعه شهرهای ایران از طریق صنایع فرهنگی، بر کدام یک از ابعاد، مولفه‌ها و شاخص‌های صنایع فرهنگی می‌توان تاکید بیشتری نمود و چارچوب مذکور بر کدام یک از ابعاد توسعه شهری می‌تواند تاثیر بیشتری داشته باشد.یافته‌هاصنایع فرهنگی از طریق 3 بعد گردشگری، نهادهای آموزش عالی و نهایتا سرگرمی سازی، می‌تواند بر ابعاد توسعه شهرهای ایران اعم از اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و ... موثر باشد. بعد گردشگری شامل مولفه‌هایی چون ارتباطات، برندسازی، میراث فرهنگی و طبیعی و نهایتا هنرهای تجسمی است که در مجموع 17 شاخص از مجموع شاخص‌های صنایع فرهنگی اعم از قرارگیری در مسیر ارتباطی، تعداد و کیفیت هتل‌ها و ... را در بر گرفته‌است. در بعد نهادهای آموزش عالی و صنعت علم نیز مولفه‌هایی چون چاپ و انتشارات و تحقیقات و توسعه قرار داشته که در مجموع 7 شاخص از مجموع شاخص‌های صنایع فرهنگی را از آن خود کرده‌است. نهایتا در بعد سرگرمی‌سازی سه مولفه فیلم و ویدیو، هنرهای نمایشی و اسباب بازی وجود داشته که 8 شاخص از مجموع شاخص‌های صنایع فرهنگی را به خود اختصاص داده‌است. از آنجا که ابعاد، مولفه‌ها و شاخص‌های صنایع فرهنگی به یک میزان بر ابعاد توسعه شهرهای ایران موثر نیستند، از میانگین ضرایبی که افراد خبره به شاخص‌های صنایع فرهنگی دادند، میانگین هندسی گرفته شد تا وزن اولیه هر شاخص تعیین گردد. این در حالی است ضرایب محاسبه شده اجازه مقایسه دو به دویی شاخص‌ها و مولفه‌ها در ابعاد مختلف را نمی‌دهند. لذا به منظور مقایسه پذیری تمامی ابعاد، مولفه‌ها و شاخص‌های صنایع فرهنگی در توسعه شهرهای ایران، تمامی سطوح به صورت یکپارچه نسبت به 1 نرمال شد. از میان شاخص‌های 32 گانه صنایع فرهنگی موثر بر توسعه شهرهای ایران، شاخص‌ تبلیغات، با ضریب تاثیر 4.033 درصد، بیشترین نقش را در توسعه شهرهای ایران بر عهده دارد. در گام بعد نیز شاخص‌هایی همچون کیفیت میراث طبیعی، بسترهای تاریخی، تعداد اماکن تاریخی و ثبت شده میراث و همچنین تعداد و کیفیت جشن و فستیوال‌ها سالیانه به ترتیب با ضرایب اهمیت 3.884، 3.839، 3.816 و 3.770 درصد قرار گرفته‌است. به منظور محاسبه میزان تاثیر صنایع فرهنگی بر ابعاد توسعه شهری، متخصصان تعیین ‌نمودند که هر یک از شاخص‌های صنایع فرهنگی بر کدام یک از ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فناوری، محیط زیستی، قانونی و کالبدی توسعه شهرهای ایران بیشترین تاثیر را دارد. به همین منظور وزن هر شاخص در تعداد تکرار هر بعد از توسعه شهری ضرب شده و پس از نرمال سازی به 100، میزان تاثیر هر شاخص بر هر بعد از توسعه شهرهای ایران مشخص شد. نتایج حاکی از این است که صنایع فرهنگی می‌تواند موجب توسعه ابعاد اجتماعی، اقتصادی، کالبدی، فناوری، سیاسی، قانونی و محیط زیستی، به ترتیب با ضرایب تاثیر 39.207، 16.901، 12.15، 11.076، 9.253، 7.499 و 3.914 درصد شده و از این طریق توسعه شهرهای ایران را محقق نماید.نتیجه‌گیریدر این پژوهش مشخص شد ابعاد، مولفه‌ها و شاخص‌های صنایع فرهنگی احصاء شده، اولا همگی دارای تاثیر مستقیم بر توسعه شهرهای ایران بوده و شهرهای ایران با داشتن امکانات هنری و فرهنگی بیشتر جذابیت ویژه‌ای را برای گردشگران فراهم آورده و در نتیجه گردشگری فرهنگی را محقق نموده است. علاوه بر این صنایع فرهنگی با فعالیت در حوزه‌های مختلف هنری موجب جذب نیروی کار متخصص در حوزه‌های مختلف شده و از این طریق اشتغال را فراهم آورده‌است. دیگر اینکه صنایع فرهنگی با فعالیت در عرصه‌های مختلف هنری، فضاهایی را در سطح شهرها ایجاد نموده‌است که از این طریق، تعاملات و روابط اجتماعی را در سطح شهر بهبود می‌بخشد. ثانیا آنها به یک میزان بر توسعه شهرهای ایران موثر نیستند. از میان سه بعد صنعت گردشگری، صنعت سرگرمی‌سازی و گسترش نهادهای آموزش عالی و صنعت علم، بیشترین تاثیر مربوط به بعد صنعت گردشگری و بعد از آن صنعت سرگرمی‌سازی بوده‌است. از میان مولفه‌های مربوط به بعد صنعت گردشگری، مولفه میراث فرهنگی و طبیعی بالاترین امتیاز و پس از آن مولفه‌های ارتباطات، برندسازی وسپس هنرهای تجسمی در رتبه‌های بعدی قرار دارند. در بعد صنعت سرگرمی‌سازی، مولفه فیلم و ویدیو و... بالاتر از هنرهای نمایشی و اسباب بازی قرار گرفته‌اند و نهایتا در بعد گسترش نهادهای آموزش عالی و صنعت علم، مولفه تحقیقات و توسعه در رتبه بالاتری نسبت به چاپ و انتشارات قرار می‌گیرد.از میان کلیه شاخص‌های 32گانه نیز، شاخص‌های تبلیغات، کیفیت میراث طبیعی، بسترهای تاریخی، تعداد اماکن تاریخی و ثبت شده میراث، تعداد و کیفیت جشن و فستیوال‌ها سالیانه، تعداد و کیفیت هتل‌ها، تعداد و کیفیت موزه‌ها، درصد گردشگری سالانه، تعداد و کیفیت مراکز تجاری، تعداد و کیفیت پارک علم و فناوری از مجموع مولفه‌های 9گانه بیشترین امتیازات را به خود اختصاص داده‌اند. در واقع صنایع فرهنگی با ماهیت دانش بنیان خود، از فرهنگ به عنوان یکی از ابعاد زندگی شهری و توسعه پایدار وام گرفته و از این طریق توانسته بر سایر ابعاد توسعه شهری در شهرهای ایران علی الخصوص ابعاد اجتماعی، اقتصادی و کالبدی به ترتیب با ضرایب تاثیر 39.207، 16.901 و 12.150درصد تاثیر بگذارد.

representing the role of cultural industries in the development of iranian cities

introduction as part of domestic and international assemblies, cultural industries have always been discussed [1] to provide opportunities for urban development, especially economically, by finding a place for culture in national and international economic contexts [2]. cultural industries link the cultural system to the economy through innovation and creativity, creating jobs and accumulating capital as the most crucial competition tools [3].additionally, as human settlements, cities have become so significant that researchers are required to identify whatever could be effective in developing such settlements. cities, which were previously at the peak of flourishing by stressing the economic aspect, are currently deteriorating. in addition, the past lives of such arenas, which were considered the driving force behind economic mobility, are disappearing [4].from 1980 onward, and with the emergence of changes in economics, culture has become a dominant and pivotal element in the process of social change. since cities have a hidden force within, called culture, as the hidden treasures of cities, they can become enlivening factors for cities and provide the driving force necessary for the prosperity and development of cities [5,6] and become a proper substitute for an economy that is waning in the light of globalization and economic, social, and cultural changes [7,8]. thus, culture and cultural economics could prosper inner city potential and cause urban development. further, in light of this thinking, it has brought developing countries new hopes regarding wealth production through cultural industries and by overcoming poverty and unemployment. iran is not an exception and, as one of the few living civilizations remaining from ancient times, has a historical, cultural, and artistic record, and before that, had numerous cultural industries, which can be used as a potential for the growth and development of cities.hence, three questions can be posed: first, what aspects, components, and indicators is the conceptual framework of cultural industries affecting urban development in iran based on? secondly, which one is more crucial? and thirdly, how much do the accounted cultural industries affect each development aspect? therefore, this study aims to create a coherent framework of cultural industries affecting urban development in iran, prioritizes them based on an expert survey, and determines the extent of cultural industries’ impact on every aspect of urban development.materials and methodsbased on its nature, this study falls into the category of descriptive-analytical research. further, it describes and introduces the concepts, aspects, components, and indicators of cultural industries that can affect urban development. data collection was conducted through documentary research. the concept of culture, cultural industries, their aspects, and their components was developed, and the development aspects were examined through content analysis. surveys of experts (including 40 individuals with ph.d. in urban planning and cultural management) were used to corroborate the accounted aspects, components, and indicators mentioned and obtain theoretical saturation. they were asked to, firstly, share their opinions regarding corroborating or rejecting the aspects, components, and indicators of cultural industries in achieving urban development in iran, secondly, determine the importance coefficient of each aspect, component, and index of cultural industries in urban development in iran, and thirdly, clarify which aspects of urban development each index would affect the most. finally, swing weighting was applied to prioritize the aspects, components, and indicators.