ارائه ی مدل یکپارچۀ مدیریت آلودگی های محیطزیستی در سکونتگاه های غیررسمی بر اساس چهارچوب dpsir (مطالعۀ موردی: شهر مشهد)

امروزه سکونتگاه های غیررسمی، شاخصۀ اصلی گسترش شهرنشینیِ ناپایدار در دنیا به شمار می آیند. مشکلات محیط زیستی این سکونتگاه ها، درهم تنیدگی جدی با جنبه های اقتصادی و اجتماعی فعالیت های انسانی دارد؛ چهارچوب نیروی محرکه، فشار، وضعیت، اثر، پاسخ (dpsir) روشی انعطاف پذیر است که هم فاکتورهای اقتصادی و اجتماعی و هم فاکتورهای محیط زیستی را در ارزیابی آلودگی های محیط زیستی در نظر میگیرد. در این پژوهش با روش مشاهدۀ مبتنی بر پیمایش میدانی، فراتحلیل مطالعات پیشین، مطالعات کتابخانه ای و بررسی اسناد بالادستی و سندهای توسعۀ شهری مشهد، مولفه های اصلی dpsir در موضوع پژوهش شناسایی شدند؛ سپس با استفاده از روش مصاحبۀ نیمه ساختاریافته با گروه خبرگان بر مبنای شاخص های استخراج شدۀ اصلی، نظر ایشان، گردآوری و با استخراج و دسته بندی عوامل مطرح شده توسط خبرگان و حذف هم پوشانی ها با عوامل اولیۀ استخراج شده توسط نویسندگان و تلفیق گویه های همسو، عوامل نهایی موثر در آلودگی محیطزیستی سکونتگاههای غیررسمی مشهد شناسایی شدند. در ادامه با تحلیل عوامل نهایی، مدل مفهومی یکپارچۀمدیریت آلودگی های محیط زیستی در سکونتگاه های غیررسمی شهر مشهد به دست آمد. افزایش جمعیت ناشی از نرخ بالای مهاجرت به شهر مشهد و توسعۀ نامتوازن فضایی- کالبدی سکونتگاه های غیررسمی، ویژگیهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی حاکم بر این سکونتگاه ها، در کنار پایین بودن سواد محیط زیستی ساکنان و نبود حکمروایی خوب شهری، بهعنوان مهمترین نیروهای محرکه در ایجاد آثار آلودگی های محیطزیستی در سکونتگاه های غیررسمی شهر مشهد شناسایی شدند. متناسب با این آثار، پاسخ هایی نشانگر سیاستگذاری و برنامه ریزی توسعۀ پایدار این سکونتگاه ها ارائه شدند. در چهارچوب dpsir، ارتباط بین پاسخ ها و اثرات متقابل است و این انعطاف پذیری را دارد تا با پایش اثرات، راهکارها تعدیل یا تشدید یا جایگزین شوند.

providing a integrated model of environmental pollution management in informal settlements based on dpsir framework (case study: mashhad city)

today, informal settlements are a major indicator of the spread of unsustainable urbanization in the world. the environmental problems of these settlements are seriously intertwined with the economic and social aspects of human activities; dpsir framework is a flexible approach that considers both economic and social factors as well as environmental factors in assessing environmental pollution. in this research with field survey based observation method, meta-analysis of previous studies, library studies and review of upstream documents, the main components of dpsir were identified in the research topic; then, using the semi-structured interview method with panel of experts based on the main extracted indicators, their opinions are collected and then by extracting and categorizing the factors proposed by the experts and removing the overlaps with the primary factors extracted by the authors and combining synonymous items, final effective factors in environmental pollution of informal settlements of mashhad were identified. then, by analyzing the final factors, an integrated conceptual model of environmental pollution management in informal settlements of mashhad was obtained. population growth due to high immigration rate to mashhad and unbalanced spatial-physical development of informal settlements, social, cultural and economic characteristics of these settlements, along with low environmental literacy of residents and lack of good urban governance as the most important driving forces in creating the effects of environmental pollution in informal settlements of mashhad were identified. in accordance with these works, policy making and planning responses were provided in order to create a situation of sustainable development of these settlements.