کانون‌های کتابت نسخ طبی در دوره قاجار بر اساس نسخ دست نویس موجود در کتابخانه های ایران (با تکیه بر فهرستگان فنخا)

یکی از ادوار پر اهمیت در علم پزشکی ایران ،عصر قاجار است. تلاقی دو طب سنتی و قدیمی ایران و طب نوین در این دوره موجب آن شده است که پزشکی عصر قاجار و در پی آن نسخ خطی طبی در این دوره بیش از پیش اهمّیت یابد. نسخ خطی همواره یکی از ابزار های مهم در شناخت تاریخ علوم و دانش های کهن بوده است. در این مقاله تلاش بر آن است که این نسخ از نظر پراکندگی شهرها و کانون های کتابت و همچنین تنوع زبانی مورد بررسی و تحلیل قرار گیرند. روش‌شناسی: این تحقیق، به شیوه کتابخانه‌ای و با روش تحقیق توصیفی_ تحلیلی انجام شده است. جامعه آماری این پژوهش نسخه‌های طبی عصر قاجار موجود در فهرستگان نسخ خطی کتابخانه‌های ایران (فنخا) با فراوانی 3136 نسخه طبی این دوره است. ابزار گردآوری داده‌ها‌، سیاهه وارسی است؛ و تجزیه‌وتحلیل داده‌ها نیز با کمک جداول و نمودارهای آماری انجام‌گرفته است.یافته‌ها و نتایج: درمیان نسخه‌های خطی مورد تحقیق، تعداد 1135 نسخه خطی با عنوان غیرتکراری یافت شد که 265 مورد از این نسخه‌ها تالیفات عصر قاجار بوده و مابقی آن، استنساخ های متعدد از این نسخه ها است. در خصوص شهرها ی کتابت نسخ خطی، شهرهای تهران و اصفهان و شیراز از فعال‌ترین شهرها در زمینه کتابت نسخه‌های خطی طبی در این دوره بوده اند. در میان کانون‌های کتابت، در محدوده نسخ مورد تحقیق ، مدارس در جایگاه اول است. کتابخانه‌ها نیز با فاصله معناداری از مدارس، رتبه دوم را دارد و بقیه مراکز در جایگاه‌های بعدی قرار دارند.

studying the centers of writing medical manuscripts in the qajar periodavailable in iranian libraries (based on fankha: union catalogue)

purpose: the qajar period is one of the most important historical periods in the history of medicine in iran. the purpose of this research is to identify and examine the manuscripts of this era in terms of cities and writing centers and their linguistic diversity.methodology: this research was done in a library manner and with a descriptive-analytical research method. the statistical population of this research is the medical prescriptions of the qajar era available in union catalouge of iran manuscripts with a frequency of 3136 medical manuscripts of this period. the data collection tool is a checklist; and data analysis has been done with the help of statistical tables and graphs.findings and results: among the researched manuscripts, 1135 manuscripts with non-repetitive titles were found, 265 of these manuscripts were written by the qajar era, and the rest are numerous copies of these manuscripts.regarding the cities of writing manuscripts, the cities of tehran (28.5%), isfahan (8.3%) and shiraz (6.4%) are among the most active cities in the field of writing medical manuscripts in this period. the findings of the research show that most of these copies were compiled and copied in the large and modern school of dar al-fonun, with the aim of teaching and meeting the educational needs of these scientific centers. libraries were also with 4 cases, houses with 3 cases, mosques with 2 cases, and finally, the telegraph house, dar al-saltaneh and the castle were in the next positions with 1 case each.