ضرورت تصحیح انتقادی رساله‌های فارسی جلال‌الدین دوانی بر اساس نسخه‌های نویافته

رساله‌های فارسی جلال‌الدین دوانی از جمله مهم‌ترین آثار دورۀ تیموری به شمار می‌روند که بر ادب حکمی و عرفانی پس از خود بسیار تاثیرگذار بوده‌اند؛ بنابراین وجود متنی مستند، منقح و کامل از آنها بسیار حایز اهمیت است. اگرچه غالب رساله‌های فارسی دوانی دست کم یک بار در ایران به چاپ رسیده‌اند، نارسایی‌هایی روش‌شناختی در تصحیحات ارائه شده وجود دارد. این نارسایی‌ها بیشتر از رهگذر بی‌توجهی به مرحلۀ نسخه‌شناسی علمی به این تصحیحات راه یافته است. برای انجام تصحیح علمی، ضروری است که مصحح علاوه بر رعایت ضوابط «تصحیح متن» و «تحقیق در اثر»، به نسخه‌شناسی تاریخی و تطبیقی متنی که در صدد تصحیح آن است، اقدام کند. در صورتی که مصحح ابتدا بر اساس نسخه‌شناسی تاریخی، قدیم‌ترین دست‌نویس اثر را به دست آورد و بر پایۀ نسخه‌شناسی تطبیقی، صحیح‌ترین و کامل‌ترین دست‌نویس‌های متن را شناسایی کند، می‌توان نسخه‌شناسی او را علمی دانست. گذری بر رساله‌های فارسی چاپی دوانی نشان می‌دهد که همگی فاقد نسخه‌شناسی تاریخی و نسخه‌شناسی تطبیقی کامل هستند و غالباً بر اساس نسخه‌های کم‌اعتبار به روش اجتهادی یا التقاطی به انجام رسیده‌اند و این امر موجب خدشه به مراحل بعدی تصحیح شده است. در واقع انتخاب دست‌نویس‌های متاخر (یا بی‌تاریخ) و ناصحیح و ناقص، انواع اشکال و ناتمامی در فرایند تصحیح رساله‌ها به همراه داشته است. از این رو نویسنده در این مقاله کوشیده است تا ضمن معرفی کهن‌ترین نسخه‌های رساله‌های فارسی چاپی دوانی، با تبیین نارسایی‌های روش‌شناختی و کاستی‌های نسخه‌شناختی موجود در آن رساله‌ها، ضرورت تصحیح انتقادی آنها را گوشزد کند.

the necessity of the critical correction of jalaloddin davani’s persian treatises based on the new manuscripts

jalaloddin davani’s persian treatises, which have influenced the mystical literature after him, are among the most important works of the timurid period. therefore having documentary, revised and complete print of them is essential. so far, most of davani’s treatises have been published at least once in iran, but there are methodological defects in the corrections provided. defects in the printed texts are mainly due to neglecting the stage of scientific codicology. to perform scientific text correction, it is necessary that the editor, in addition to following the criteria of editing the text and researching the work, conducts historical and comparative codicology of the text. if the editor obtains the oldest manuscript of a work based on historical codicology and then identifies the most correct and complete manuscripts of the text based on comparative codicology, his codicology can be considered scientific. a review of the davani’s printed persian treatises shows that all of them lack historical codicology and without complete comparative codicology and are often based on low-quality versions, so that following stages of their text correction have been defected. in fact, the selection of subsequent (or undated) and incorrect and incomplete copies has led to various problems and imperfections in the procedure editing of treatises. so the author of this article points out the necessity of the critical correction of printed treatises by explaining methodological defects and codicological shortcomings of them, in addition to introducing davani’s new contemporary manuscripts.