خلیلِ شیرازی و مثنوی «انوشیروان و زن پارسا»

انوشیروانِ ساسانی در حکایت‌هایی که در متونِ نظم و نثر پارسی نقل شده است، غالباً سیمایی مثبت دارد و همواره به عنوانِ نمادی برای عدالت توصیف می‌شود. بااین‌حال در یکی از مثنوی‌های به‌جای مانده از قرونِ متاخّر، انوشیروان نه تنها عادل نبوده، بلکه پادشاهی هوسباز معرّفی شده است که با زور و اجبار سعی دارد از زن پاکدامنِ شوهرداری کام بگیرد. در این اثر زنِ پارسا با وجودِ اصرارهای فراوانِ انوشیروان، به هیچ‌روی حاضر نیست به خلوتِ او درآید؛ تا آن‌جا که از سرِ ناچاری و به‌منظورِ دفعِ انوشیروان، چشمانِ خود را کنده و برای او می‌فرستد و پس از این واقعه است که انوشیروان راهِ ندامت و توبه در پیش می‌گیرد. این منظومۀ کوتاه، اثرِ سراینده‌ای ناشناس به نامِ خلیلِ شیرازی است که کهن‌ترین نسخۀ خطّیِ آن، مربوط به نیمۀ قرنِ یازدهم، محفوظ در کتابخانۀ ملّی است. بعضی از پژوهشگران برآنند که این خلیلِ شیرازی، همان خلیلِ زرگرِ رشتی، شاعرِ دربارِ جمشیدخانِ اسحاقی در قرنِ دهم و صاحبِ جمشیدنامۀ مفقوده است. در این مقاله با هدفِ گشودنِ گرۀ کوچکی از این بحث، و افزودنِ چند کلمه‌ به تاریخِ ادبیِ قرنِ دهم و یازدهم، به مطالعۀ مثنوی ارزشمندِ انوشیروان و زنِ پارسا پرداخته‌ایم. نگارندگان ابتدا نسخه‌های به‌جای مانده از این اثر را بررسی خواهند کرد. سپس به بحثِ انتسابِ آن روی می‌آورند و با شواهدی اثبات می‌کنند که این اثر، از خلیلِ زرگرِ رشتی نیست. در گام بعد، برای شناسایی و تمییز هرچه بهترسراینده اصلی اثر، دو تن از رجال شیراز با نام شیخ خلیل شیرازی و صوفی خلیل شیرازی را معرفی می کنند در پایان نیز متن این مثنوی خواندنی را بر اساس نسخه کتابخانه ملی و با استفاده از دیگر نسخ موجود تصحیح و ارائه خواهند کرد.

khalil shirazi and masnavi anoushirvan and the pious woman

anushirvan sasani often has a positive image in the stories narrated in persian poetry and prose texts and is always described as a symbol of justice. however, in one of the masnavis left over from the last centuries, anushirvan is not only not just, but also a lustful king who tries to take possession of a chaste married woman by force and coercion. in this work, the pious woman, despite anushirvan's many insistences, is not willing to go into his solitude. to the extent that out of necessity and in order to get rid of anushirvan, she plucks out her own eyes and sends them to her, and it is after this incident that anushirvan takes the path of regret and repentance; to the extent that out of necessity and rejection of anushirvan, she takes out her eyes and sends them to him, and after that anushirvan takes the path of repentance.this short poem is the work of an unknown poet named khalil shirazi, the oldest manuscript of which dates back to the middle of the 11th century ah and is preserved in the national library of iran. some researchers believe that this khalil shirazi is the same khalil zargar rashti, the court poet of jamshid khan ishaqi in the 10th century and the owner of the missing jamshidname. in this article, with the aim of opening a small knot of this discussion, and adding a few words to the literary history of the 10th and 11th centuries of hijri, we have studied the valuable masnavi anoushirvan and the pious woman. the authors will first examine the remaining manuscripts of this work. then they turn to the discussion of its attribution and prove with evidence that this work is not by khalil zargar rashti. in the next step, to better identify and differentiate the main poet of the work, they introduce two noblemen of shiraz named sheikh khalil shirazi and sufi khalil shirazi. at the end, the authors will correct and present the text of this valuable masnavi based on the manuscript of the national library of iran, and using other existing manuscripts.