نسخه شناسی مثنوی «مناظره الجواهر لمسرة الخواطر» بصیری بغدادی

«مناظره الجواهر لمسرة الخواطر» مثنویی است در 759 بیت در مناظره جواهرات با یکدیگر و اظهار برتری هر کدام بر دیگری، این اثر را بصیری در سال 907 هجری قمری در سفر خویش به روم به نظم درآورد و در سال 918 هجری قمری به امیر محمد فرزند سلطان بایزید عثمانی یا آنگونه که از متن برمی‌آید خود سلطان بایزید دوم تقدیم نمود. از این اثر ارزشمند، نسخه‌ای به شماره نسخۀ 10143 در کتابخانه مرعشی نجفی نگهداری می‌شود. مقالۀ حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و مطالعات کتابخانه‌ای ابتدا به واکاوی مختصات نسخه‌شناختی این اثر پرداخته‌است، آنگاه بر پایه سبک‌شناسی موضوعی، ادبی و زبانی آن را تحلیل کرده‌است. نتیجه این بررسی‌ها نشان می‌دهد، این اثر از حیث رسم الخط، ویژگیهای رسم الخط سده‌های ده و یازده را داراست. از منظر سبک‌شناسی موضوعی، پرداختن به موضوعات گوهرشناسی در قالب مناظره، مباحث تعلیمی و اخلاقی و بیان شرح احوال شاعر، مهمترین موضوعات اثر را تشکیل می‌دهد. متن از نگرش اخلاقی و شرایط زندگی نویسنده حکایت دارد بطوریکه از طریق این اثر لایه های مخفی زندگی بصیری بغدادی مکشوف می‌گردد. در سطح واژگانی، کاربرد برخی لغات نوساخته یا کم کاربرد و نیز بکارگیری گسترده اصطلاحات گوهرشناسی از برجستگی‌های اثر است. استفاده از جناس، انواع ایهام، کنایه، انواع تشبیه، واج آرایی، بازی با حروف بخصوص در حساب جمل، استشهاد به آیات و اشاره به مضامین شعری شعرای متقدم موجب آهنگین شدن و افزایش غنا در سطح بلاغی سخن شده‌است.

an introduction to and a stylistic study on basiri’s dialectic mathnavi of aljavāhir li- maserrat-ul-khavātir

abstractthe dialectic book of &aljavāhir li- maserrat-ul-khavātir& is a mathnavi written in 759 verses on the jewels debate with each other to show their superiority. this work is composed by basiri in his journey to roman city on 907 hejira calender. he presented it to ottoman king bäyazīd or his boy, king mohammad. there is only one manuscript (no. 10143) of this book hold in marāshi najafi library. the text is handwritten by nastaliq calligraphy with fantastic headlines and golded tabular pages. the present descriptive- analytical article was done by using of library references to, firstly, analyze the manuscript features and, then, describe its thematic, literal and linguistic style. results showed that in respect of writing style, it follows the styles common on 10th and 11th centuries. its thematic style involves debates or discussions on gemology, instructive and moral issues and the poet’s life story. the author’s ethical attitude and his life circumstances disclose some hidden aspects of his life. from a lexical viewpoint, it includes some new coined or less applicable words, as well as extensive using of gemology- related words. homonymy, anagram, metonymy, simile, phonotactics, letterplay especially to prettify, reference to verses and poems of the precedent poets are some techniques used by the author to make his work tuneful and more affluent.