جنگ‌نامۀ محمّد حنفیّه یا مسیّب‌نامه؟ (پاسخ به ابهام عنوانی چندگانه از یک روایت ابوطاهر طرسوسی با رویکرد نسخه‌شناختی)

مسیّب خُزاعی شخصیّت‌ محوری تحریرهای بزرگ و کوچک مسیّب‌نامه بوده و نخستین منتقم، پهلوان برجسته و امیر لشکر خون‌خواه قلمداد می‌شود و محمّد بن‌حنفیّه نیز منصب رهبری نهضت محبّان علیه بنی‌امیّه را بر عهده دارد. تاکنون در میان آثار ابوطاهر طرسوسی (سدۀ ششم ه.ق.)،مسیّب‌نامه تنها متن داستانی شناخته‌شده‌ای است که دو شخصیّت یادشده در آن توامان حضور دارند و در پی تحقّق داعیّۀ منتقمان مبنی بر آزادسازی اهل بیت از بند یزید، بازگرداندن رئوس شهدا و مجازات قتلۀ کربلا به درجۀ شهادت نائل می‌شوند. با این حال، ضعف مطالعات نسخه‌شناختی، سبب شده تا برخی پژوهشگران بدون بررسی نُسخ خطّی و به صرف مشاهدۀ برخی عناوین مثل: داستان / قصّه / سِیَر / جنگ‌نامۀ محمّد حنفیّه و نظایر آن در فهارس نسخ خطّی، اغلب قائل به وجود حماسۀ مستقلّی در ارتباط با قیام خون‌خواهان حسینی با عنوان «جنگ‌نامۀ محمّد حنفیّه» شوند، بدون آن‌که گواهی در اثبات صحّت این ادّعا و انتساب آن به طرسوسی به دست داده شده باشد. برآیندهای پژوهش حاضر پس از معرّفی و بررسی چند دست‌نویس مهم از جنگ‌نامۀ محمّد حنفیّه و مختارنامه، حکایت از آن دارد که در پیوند با موضوع خون‌خواهی قتلۀ کربلا، نه‌تنها روایت مستقلّی با عنوان جنگ‌نامۀ محمّد حنفیّه وجود ندارد، بلکه دست‌نوشته‌های موسوم به همین عنوان در فهارس نسخ خطّی نیز ، تحریر بزرگ روایت مسیّب‌نامه به شمار می‌روند و کارشناس کتابخانه به دلیل عدم شناخت مسیّب‌نامه و تحت تاثیر برجستگی اعلام اسلامی ناچار از نامگذاری نسخ مذکور با عناوین چندگانۀ متشابه شده که از میان آن‌ها جنگ‌نامۀ محمّد حنفیّه برجستگی بیشتری دارد.

jang nāmeh ye muhammad ibn al-hanafiyya or museyyeb-nāmeh?(a response to the ambiguity of a multiple title of a narration by abu taher tarsusi with a codicology approach)

museyyeb khozāi is the central character of the great and small manuscripts of museyyeb-nāmeh and is considered as the first avenger, an outstanding warrior and the commander of the bloodthirsty army, and muhammad ibn al-hanafiyya is also in charge of the leadership of the shi’ism movement against the umayyad dynasty, and a few more celebrities such as: imām zain al-ābedin, mukhtār thaqfi and ibrahim ashtar are with them. so far, among the works of abu tāhir tarsusi, museyyeb-nāmeh is the only known fictional text in which the two mentioned characters are present as twins, and they are martyred following the fulfillment of the revengers’ claim of freeing the family of imam hussein from yazid prison, returning the heads of the martyrs and punishing the criminals of karbala. however, the lack of manuscript studies has caused some researchers to, without examining the manuscripts and only because of the observation of some titles such as: jang nāmeh ye muhammad ibn al-hanafiyya and similar ones in the manuscript indexes, without a certificate proving the validity of this claim and its attribution to tarsusi. after introducing and examining several important manuscripts of jang nāmeh ye muhammad ibn al-hanafiyya and mokhtār-nāmeh, the results indicate that, in connection with the topic of revenge against the criminals of karbala, not only there is no independent narrative with the title of jang nāmeh ye muhammad ibn al-hanafiyya, but there are also manuscripts with the same titles in the catalogues is also considered as the great writing of museyyeb-nāmeh.