بررسی متن‌شناختی نسخۀ منحصربه‌فردِ غررالامثال و دررالاقوال، تالیف ابوالحسن علی‌بن زید بیهقی

ازآنجاکه بسیاری از کتب علی‌بن زید بیهقی (م. 565ق)، مشهور به ابن‌فُنْدُق، از میان رفته یا مفقودند، توجه به آثار به‌جاماندۀ او، به‌عنوان مولفی عربی‌-فارسی‌نویس، در شناخت تاریخ علمی و ادبی قرن 5 و 6 بایسته است. یکی از آثار او غررالامثال و دررالاقوال است که تالیفی انتقادی و متمایز در مثل‌پژوهی عربی است. این کتاب که فقط یک نسخۀ خطی از آن شناسایی شده است، با تیتربندی‌های گوناگونِ واژه‌شناختی، سبب‌شناختی، کاربردشناختی و حل‌المثل، و فهرست امثال مولد، کتابی ساختارمند می‌نماید که در میان همگنانش از لونی دیگر است، خصوصاً که بیهقی در روشی بی‌سابقه، امثال را با عبارات ادبی ذیل «حل‌المثل» تبیین می‌کند و نثر فنی‌اش را نمایش می‌دهد. اغلاط زبانی و سهوهای کاتب گمنام نسخه، نشان از کم‌دانشی و چه‌بسا فارسی‌زبان بودن او دارد و بنابر قراینی، شاید تاریخ کتابت آن به قرن 7 یا 8 برگردد. در این مقاله که به شیوۀ توصیفی - تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای سامان یافته است، با نگاهی متن‌پژوهی، برخی نکات مبهم زندگی بیهقی مانند تلقیب او به ابن‌فندق، زادسال و مذهب او بررسی شده و، این فرضیه اثبات‌پذیر نموده است که غررالامثال بازخوانی توضیحی و انتقادی مجمع‌الامثال میدانی است. اما فهرست تفصیلی منابع او که در این مقاله بازیابی شده‌اند، بیانگر ارجاعات گستردۀ بیهقی به مثل‌پژوهان متقدم و معاصر خود است، چنان‌که نظرات و عباراتی از مثل‌نامه‌های مفقود را برای ما به ارمغان داده است. نیز نقل خاطراتی از نیا و پدر و بیان حکایات دیگر، مقطعی از تاریخ اجتماعی و فرهنگی بیهق قرن ششم را ترسیم می‌کند.

textual analysis of the manuscript of ghurar al-amthal and durar al-aqwal, written by abu al-hasan ali ibn zayd bayhaqi .

many of the works of ali ibn zayd bayhaqi (d. 565 ah), have disappeared or are missing, so it is necessary to pay attention to his remaining works in order to know the literary history of the 5th and 6th centuries. one of his works is ghurar al-amthal wa durar al-aqwal, which is a critical work on the arabic proverbs. this unique manuscript, with various headings in examining the literal meaning of the proverbs, the cause of the proverbs (sabab), the use of the proverbs (zarb), the explanation of the concept of the proverbs (hal al-mathal), and by presenting mowallad proverbs, is a structured and different book, especially in hal al-mathal that provide the technical prose of bayhaqi. the linguistic mistakes in this manuscript show that the anonymous scribe did not have sufficient knowledge of arabic and was probably a persian speaker. perhaps the date of its copy goes back to the 7th or 8th century. in this article, some points of bayhaghi’s life, such as the nickname &ibn-fondoq&, his date of birth, and his religion, have been examined with a textual research, and this hypothesis can be proved that ghurar al-amthal is an explanatory and critical review of majma al-amthal written by maydani (d. 518 a.h). but bayhaqi has also analyzed other books of proverbs and has brought us phrases from books that are missing. in addition, bayhaqi draws a section of the cultural history of bayhaq in the 6th century by narrating memories and some stories.