معرفی و بیان اهمیت نسخۀ خطی ام‌الکتاب نوشتۀ احمد رومی در اوایل قرن هشتم

ام‌‌الکتاب یا کتاب معارف با محتوایی تعلیمی- عرفانی نوشتۀ احمد رومی در ذی‌‌الحجه سال 727 است. تنها نسخۀ موجود از ام‌‌الکتاب در کتابخانۀ ملی فرانسه با شمارۀ r25480 نگهداری‌می‌‌شود. احمد رومی به‌لحاظ فقهی دارای مذهب حنفی و به‌لحاظ مشرب عرفانی پیرو مولوی است. وی از گسترش‌‌دهندگان سلسلۀ مولویه در هند و از اولین مفسران آثار مولانا در ربع اول قرن هشتم است. در این کتاب آیاتی از قرآن کریم، احادیث پیامبر اسلام(ص)، اقوال مشایخ صوفیه و ائمۀ فِرَق تسنن در چهل فصل نقل‌شده‌‌است. مصنّف برای تایید و تبیین موضوع فصل‌های کتاب، حکایاتی منظوم با پیروی از مثنوی در بحر رمل مسدس سروده‌است. نوع و قالب نگارش ام‌‌‌الکتاب از زمرۀ اربعین‌‌نویسی یا چهل‌‌ حدیث‌‌نگاری است اما از این شیوۀ نگارش برای تبیین و تعلیم مسائل عرفانی بخصوص درموردِ آثار مولوی استفاده‌کرده‌است. ویژگی عمدۀ ام‌الکتاب گرایش بسیار آن‌‌ به دو اثر مشهور مولوی یعنی مثنوی معنوی و دیوان شمس است. علاوه بر آثار مولوی، به ولدنامه و رباب‌‌نامۀ سلطان ولد نیز توجه‌دارد. زبان نثر ام‌‌الکتاب ساده و مرسل است. نثر و نظم ساده و استفادۀ فراوان نگارنده از تمثیل و حکایت‌های منظوم دلالت بر جنبۀ تعلیمی اثر می‌کند. وجود عناصر نحوی و صرفی زبان عربی در ام‌‌الکتاب، همچنان متاثر از متون و آموزه‌های عرفانی است تا اینکه تلاشی تعمدی برای دشوارساختن متن باشد.

introducing and explaining the importance of the manuscript of umm al-kitab written by ahmad rumi in the early 14th century

umm al-kitab a mystical-didactic oriented book by ahmad rumi and was written in 1326a.d. (727a.h.). there was only a unique manuscript of this book keeping in b.n.f with the document number r 25480. ahmad rumi was a hanafi muslim and following mowlana’s mystical ideas. he used to be a developer of mowlavie’s sect in india and one of the first annotators of mowlana’s books in 14th century. in this book rumi has detailed some qur’an’s verses, prophet’s hadith, sufism elder’s speech and sunni imams. he also has written anecdotes in harmonious poet form following masnavi’s form to describe the gist of foregoing issues. the genre of named book is called arbaeen-nevisi (which means to write forty topics and explain them) to annotate masnavi and sonnets of mowlana. the remarkable feature of umm al-kitab is its simple prose and following mowlana and his son’s -soltan valad- style. using arabic syntax and inflexion in umm al-kitab is not to make its text complicated, but rather is impressed by other mystical books in the same way.