نسخه شناسی و بررسی موسیقی کناری و بیرونی دیوان دبیر اعلم

نسخ خطی گنجینه‌های ارزشمندی هستند که اطلاعات ارزنده‌ای از زمان نگارش و شخص نگارنده دارند. نسخه مورد نظر اثری است از دبیر اعلم که از شاعران و نویسندگان دوره قاجار و عهده‌دار رسایل خاص محمدشاه و مظفرالدین شاه بود. هدف از این پژوهش، آگاهی از میزان تسلّط شاعر از قابلیّت‌های زبانی و ادبی بخصوص عناصر موسیقایی و نقش آنها در القای محتوای مورد نظر او در دیوان است که به صورت نسخه خطی در کتابخانه مرکز احیای قم نگهداری می‌شود. موسیقی شعر از عوامل مهم زیبایی شعر محسوب می‌شود. نگارنده در مقالۀ حاضر ضمن معرفی نسخه حاضر، به روش کتابخانه‌ای- اسنادی و به روش توصیفی- تحلیلی- آماری در صدد پاسخ‌گویی به این پرسش است که موسیقی بیرونی و کناری اشعار دبیر اعلم از چه قابلیتی برخوردار است و غزلیات وی شامل چه مضامینی است و کدام مورد از بسامد بالایی برخوردار است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که دیوان وی در سه قالب قصیده، قطعه و غزل سروده شده و عرفان از مضامین پر بسامد غزلیات اوست. نسخه حاضر مشتمل بر اطلاعات ارزنده‌ای در خصوص معرفی خانواده و آثار وی تواند بود. از نظر موسیقی بیرونی شاعر در سرودن دیوان از 9 بحر در 25 وزن استفاده کرده که 5/5 درصد آنها اوزان دوری است. در بعضی موارد ایرادات وزنی مشاهده می‌شود. از نظر موسیقی کناری، اکثر شعرهایش غیر مردّف است. در بین انواع ردیف‌ها، ردیف‌های فعلی بیشترین بسامد را دارند. در حروف مشترک قافیه، مصوت بلند+ صامت، از بسامد بالایی برخوردار است. در مواردی ایراداتی نیز در قافیه مشاهده شد.

introducing the manuscript of divan dabir a’lam with the examination of the side and outer music of its poems

manuscripts are valuable treasures that contain valuable information about the time of writing and the author. the desired version is a work by debir aalam, who was one of the poets and writers of the qajar period and was responsible for the special letters of muhammad shah and muzaffar al-din shah. the purpose of this research is to know the extent of the poet’s mastery of linguistic and literary abilities, especially musical elements, and their role in inducing the desired content in the diwan, which is kept as a manuscript in the library of the qom revival center. the music of the poem is one of the important factors of the beauty of the poem. in this article, while introducing the present edition, the author tries to answer the question of what is the external and side music of debir aalam’s poems, and what themes do his sonnets contain, using a library-documentary method and a descriptive-analytical-statistical method. and which item has a high frequency. the results of the research show that his divan was composed in three formats: ode, fragment and sonnet, and mysticism is one of the most frequent themes of his sonnets. the current version contains valuable information about the introduction of his family and his works. in terms of external music, the poet used 9 bahrs in 25 weights, 5.5% of which are remote weights. in some cases, weight defects are observed. in terms of background music, most of his poems are non-mardif. among the types