شناخت تحلیلی نسخه خطی مجالس تفسیری فضل بن محب نیشابوری

ابوالقاسم فضل بن محب نیشابوری شیخ، امام و واعظ سده ی پنجم هجری در نیشابور دارای آثاری چند بوده است که از جمله این آثار مجموعه مجالس وی است که عموماً در فهارس نسخ خطی با عنوان مجالس یا مجالس تفسیری یاد شده است و تا کنون تصحیح نشده است. موضوع این مقاله معرفی این نسخه خطی و بررسی محتوایی آن است. معرفی مجالس تفسیری فضل بن محب که به زبان فارسی نگاشته شده است از دو حیث رسم الخط و دستور تاریخی زبان فارسی و نیز تاریخ تفسیر و روش های تفسیری حائز اهمیت است. در این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی نگاشته شده است افزون بر معرفی مجالس تفسیری از حیث محتوا و روش شناسی، برخی ویژگی های زبانی و ادبی آن نیز مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. همچنین در این مقاله از طریق مقایسه تطبیقی نسخه مجالس تفسیری فضل بن محب با نسخه های الفصول عبدالوهاب حنفی (اوایل قرن5)، لب اللباب راوندی (ق6) و زَهره‌ الریاض و نُزهه‌ القلوب المِراض از سلیمان بن داود سقسینی که اتفاقا همگی برخوردار از سبک و سیاق یکسانی هستند، رواج رویکرد واعظانه در بیان تفسیر، اهمیت رویکرد عرفانی و صوفیانه در تفاسیر سده های چهارم تا ششم و نیز متاثر بودن جریان تفسیر نویسی از اندیشه و آثار کرّامیه دانسته گردید.

an analysis of fazl bin mohib neishaburi’s exegetical council manuscripts

abu al-qasim fazl bin mohib neishaburi, the sheikh, imam and preacher of the 5th century ah in neishabur had several written products, among which is his collection of majalis, generally mentioned in manuscript indexes as majalis or interpretive majalis. these have not been corrected so far. the present paper aims to introduce this manuscript and its content analysis. the introduction of fazl bin mohib’s interpretive councils, written in persian, is important in terms of calligraphy and historical order of the persian language, as well as the history of exegesis and exegetical methods. in this descriptive-analytical study, besides introducing interpretive councils, the content and methodology have also been studied. also, the present paper makes a comparative analysis of fazl bin mohib’s exegetical majlis with that of al-fusul abd al-wahhab hanafi (early 5th century), lab al-lab rawandi (6th century) and zahra al-riyad and nozha al-qulob al-miraz by suleiman bin dawood saqsini, all with the same style. attention is drawn to the prevalence of the preacher approach in the interpretation, the importance of the mystic and sufi approach in interpreting the fourth to the sixth centuries, as well as the influence of the flow of commentary writing on the thoughts and works of karamiya.