نگاهی به اشکال لغزش های کاتبان در نسخ خطی (با تاکید بر نسخه های دیوان خاقانی)

کاتبان نسخ در ادوار مختلف تاریخی به علل و اسبابی متفاوت، خطاها و لغزش‌هایی در کتابت متون داشته‌اند و دخل و تصرَف‌هایی در متن، روا داشته‌اند. این لغزش‌ها و دخل و تصرف‌ها در پاره‌ای موارد نتیجۀ دانش کم کاتبان و اطلاعات ضعیف ادبی و زبانی آنان و در پاره‌ای موارد نتیجۀ بی‌دقَتی و بی‌حوصلگی و در مواردی نیز ناشی از دخالت‌ها و تصرف‌های عامدانه در متن بوده است. بر این اساس همواره در نسخ خطی، لغزش‌ها و خطاهایی که ناشی از موارد فوق الذکر بوده، دیده شده است. دیوان خاقانی و نسخ دیوان خاقانی نیز مستثنی از این قاعده نیست؛ دیرآشنایی خاقانی و دشوارگویی او مزید بر علَت شده و خطاها و لغزش‌ها را در نسخ دیوان او دوچندان کرده است. منشا ضبط‌های نادرست و لغزش‌های کاتبان نسخ خاقانی، در پاره‌ای موارد عدم آشنایی با زبان شعری خاقانی و زبان عصر او بوده است و این عدم آشنایی سبب«جایگزینی واژگان آشنا به جای واژگان ناآشنا» و «تبدیل شکل قدیمی واژه به شکل معاصر» شده است. در کنار این اشارات به علوم زمان همچون طب، نجوم و اشارات تاریخی، فرهنگ عامه، انعکاس باورهای عامیانه و ... نیز بر دشواری شعر او افزوده و کار را بر کاتبان دیوان او سخت کرده است و لغزش‌هایی از این رهگذر نیز در کتابت دیوان او دیده می‌شود. نتیجۀ بررسی نشان از آن دارد که کاتبان نسخ متاخر؛«نسخه‌های تهران و پاریس» خطاها و لغزش‌ها و دخل و تصرَف‌های بیشتری در مقایسه با دیگر نسخه‌ها از جمله نسخۀ لندن و نسخۀ صادق انصاری داشته‌اند.

view to reasons of mistakes and faults of manuscript writers(with emphasis to khaqanis divan manuscripts)

writers of manuscripts in various era due to the diffrent resaons have had a mistakes in texts.this mistakes and conversion in some cases have resulted from the low literary and linguistic knowledge of writers and in other hand have resulted from the carelessness and impatience of writers and in some cases have been intentional.because of,often have seen mistakes like this in literary works especially poet divans and other texts.khaqanis divan isnt excluding from this rule. his divan as well as difficulty and hardness than other poetry divans and this subject have been the source many mistakes in his divan.origin of some mistakes in the writing o khaqanis divan have been because of unfamilitry with khaqanis literary style as rhetorical and imagery originality.in other hand,allusions to some scientific opinions and trusts of poet era as medical and astronomical hints and other historical,folklore and folk beliefes added to the complexity of khaqanis poem and correctly writing has become difficult and mistakes with a this seen in manuscripts.the result of the research makes clear that writers of late manuscripts,tehran and paris manuscripts have had a many mistakes in text with compare old manuscripts of this divan.