فاطمه سیاح و ادبیات تطبیقی در ایران، تاملی دیگر

گلبن اولین  کسی است که آثار پراکندۀ فاطمۀ سیّاح را به توصیۀ سمیعی گردآوری و چاپ کرد. او در این کتاب سیّاح را بنیان‌گذار ادبیات تطبیقی ایران ‌نامید. این جستار بر آن است تا ابطال این باور را ثابت کند. نویسنده در عین‌آن‌که نوآوری‌های این بانوی فرزانه در حوزۀ مطالعات ادبی را می‌ستاید بر این باور است که گلبن به اشتباه و از سَرِ ناآشنایی با اصول بدیهی ادبیات تطبیقی چنین جایگاهی را برای سیّاح قائل شده است. این جستار بر اساس موازین ادبیات تطبیقی به تحلیل گفتمان آکادمیک و محتوای مقاله‌های سیّاح پرداخته و نشان می‌دهد که هیچ یک از نوشته‌هایش به معنای علمی در چهارچوب نظری و روش تحقیق ادبیات تطبیقی نمی‌گنجد. سیّاح نه در این حوزۀ  تحصیلات آکادمیک و نه ادعای تطبیق‌گری داشته است. او حتی با نام‌آوران ادبیات تطبیقی روسی و فرانسوی معاصر خود مانند وسِلُفسکی و ژیرمُنسکی هم آشنا نبوده و به پیچیدگی‌های این حوزه اِشراف نداشته است. مهم آن است که کاربردِ چنین اصطلاحات غیرِمستند و دلبخواهانه و برخی کژفهمی‌های دیگر به مرور زمان به گفتمان غالبی تبدیل شده که پیامدهای منفی در گسترۀ ادبیات تطبیقی ایران داشته است بدین معنا که هرکارناآزموده‌ای بدون تحصیلات و پژوهش آکادمیکِ معتبر سَرِخود وارد حوزۀ تطبیقگرایی شده و در نتیجه آن را به کج‌راهه کشانده است. بر همین اساس است که پس از گذشت بیش از هفتاد  سال، علی‌رغم غنا و تنوع سرشار ادبیات فارسی، در اثر پندارهای کج‌ومعوج هنوز ادبیات تطبیقی در فضای آکادمیک ایران به جایگاه قابل قبولی در سطح بین‌المللی و در شان فرهنگ ایرانی دست نیافته است.

fatimeh sayyah and comparative literature in iran, another reflection

golbon (1935 2013) is the first compiler who collected all the writings of fatimeh sayyah (1902 1948), a russian born iranian literary scholar, and published them in one volume based on the recommendation of a. sami’i. in this book, he calls her the founder of comparative literature in iran. i have shown that this is a wrong assumption. although i appreciate her efforts in the development of literary studies, golbon, who was not familiar with the basic tenets of comparative literature, had mistakenly made an unsubstantiated claim. based on the theories of comparative literature i have analyzed the discourse and the content of sayyah’s writings. golbon was a cataloger and did not have any solid conception of comparative literature. sayyah herself never claimed that she is a comparatist and, in fact, her education was on french literature in moscow university. besides, she was not even familiar with her contemporary russian comparatists including veselovsky and zhimunsky.what is important is that golbon’s wrong assumption has had a negative influence on the future generations of iranian comparatists, i.e. anybody with the least familiarity with comparative literature, has, thus, entered this rather new discipline and, as a result, has made grave misunderstandings on the nature and function of comparative studies in iran. thus after almost seventy years, comparative literature, under the auspices persian literature, has not been able to burgeon and achieve a prominent position internationally which it deserves.