مطالعه بین رشته ای شعر مهدی اخوان‌ثالث و عبدالوهاب البیاتی؛ تحلیل انگاره وطن

در این جستار، به منظور بررسی و تبیین چگونگی گره‌خوردن شعر با فضا، با رویکرد بین‌رشته‌ای برگرفته از نقد جغرافیایی، به بررسی وطن‌سروده‌های مهدی اخوان‌ثالث و عبدالوهاب البیاتی پرداخته شده و انگاره وطن در شعرشان تحلیل شده‌است. نگارنده در این پژوهش، درحقیقت کوشیده است به پاسخ این پرسش‌ها دست یابد که نمودهای فراوان وطن در شعر البیاتی و اخوان‌ثالث، چه نسبتی با واقعیت(های طبیعی، سرزمینی و جغرافیایی) دارد؟ مراد آن‌ها از وطن مشخصا چیست و کجاست؟ آیا وطنِ آفریده شده در شعر آن‌ها، تعین مادی و بیرونی دارد؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد که: 1. در شعر اخوان‌ثالث و البیاتی، وطن فضایی است که قبل از هر چیز، دارای نمود فرهنگی و انسانی است و نه فقط صحنه‌ای منفعل و قطعه‌ای از خاک یا بریده‌ای از جغرافیای طبیعی که کوه و آب و دریا و دشت دارد؛ وطن = مکان + انسان. 2. نگاه آن‌ها به وطن، گاه رمانتیک می‌شود: آنجا که شاعر چنان به وطن‌ و هرآنچه بدان تعلق دارد عشق می‌ورزد که آن را از معشوق و یا فرزند بازنمی‌شناسد؛ یا آنجا که وطنِ غم‌زده را، با اندوه، باغِ بی‌برگی یا مزارآباد یا شهر سنگستان می‌بیند. 3. آنچه از وطن، در شعر اخوان‌ثالث و البیاتی می‌بینیم، یک انگاره است، انگاره وطن. 4. شکل و گونه این انگاره، در شعرشان تماماً یکسان نیست؛ انگاره وطن، در شعر البیاتی پدیداری گسترده و سیال است؛ اما در شعر اخوان، معنای چندان گسترده‌ای ندارد و او آن‌گاه که از وطن سخن می‌گوید، تنها متوجه ایران است.

the images of homeland in the poetry of mehdi akhavan-sales and abd al-wahhab al-bayati: a geocritical approach

this paper investigates the ways in which poetry is connected to a place, or in a more unequivocal way, to the space. more specifically, the homeland image in the patriotic poems of mehdi akhavan-sales and abd al-wahhab al-bayati are analyzed from the perspective of geocriticism. the analysis shows that first, in the poems ofakhavan-sales and al-bayati, the homeland is a space which essentially acquirescultural and anthropomorphic representations; it is not merely a passive scene anda piece of land or a fragment of natural geography with mountains, seas and plains,but a living being, a place with human characteristics. second, their view towardsthe homeland is sometimes romantic and at times when the poet is quite passionateabout his homeland—and whatever belongs to it— he cannot tell apart the homelandfrom his beloved or his child. this view also appears when he recognizes his sad andforlorn homeland as “the leafless garden” or “grave land” or “stone land city” with adeep sadness. third, what we find as the homeland in akhavan-sales’s and al-bayati’spoetry is an image, the homeland’s image. finally, the form and the variation ofthis image is not identical in their poetry; the homeland image in al-bayati’s poetryis a broad and fluid phenomenon, while in akhavan-sales’s poetry, it is not as broadand when he talks about the homeland, he only refers to iran.