مطالعۀ تطبیقی داستان رزم کیخسرو و افراسیاب در نگاره‌های شاهنامۀ بایسنغری و طهماسبی با رویکرد ساختارگرایانه ولادمیر پراپ

در دورۀ ایلخانان، نخستین نسخ مصور شاهنامه تولید شد و اشعار فردوسی، زمینه‌ای مناسب برای تصویرسازی قرار گرفت.  موضوع نگارۀ «نبرد کیخسرو با افراسیاب» در شاهنامۀ بایسنغری و طهماسبی، الهام گرفته از اشعار فردوسی است که در هر دو نسخه یکسان است؛ اما نگاره ها تفاوت هایی دارند که به ‌دلیل داشتن تغییرات در بیان بصری حائز اهمیت هستند. پژوهش حاضر با هدف تحلیل و مقایسه دگرگونی های تصویرسازی نگاره ها می‌خواهد ژرف ساخت داستان را آشکار کند؛ از این رو  به این پرسش می‌پردازد که نگارگران شاهنامۀ بایسنغری و طهماسبی، چگونه داستان نبرد کیخسرو با افراسیاب را به تصویر کشیده‌اند؟ شیوۀ تحلیل در این پژوهش، بین‌رشته‌ای است و از رویکرد ساختارگرایی با تکیه بر نظریۀ ولادمیر پراپ برای تحلیل متن و تصویر استفاده می‌شود. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که هر دو نگاره در تطبیق با شاهنامۀ فردوسی دچار دگرگونی ساختاری هستند. در این امر، دلایلی مانند متاثرشدن از هنجارهای سیاسی، نظامی، اجتماعی و مذهبی، همچون شرایط ایدئولوژیک حاکم بر زمانه و زمینه و اعتقادات شخصی پادشاهان به‌عنوان سفارش‌دهندگان و مکاتب حاکم بر نگارگری موثر بوده‌اند. همچنین سبک شخصی نگارگران در بروز ویژگی‌های تصویرسازی، سبب ایجاد دریافت متفاوت از داستان فردوسی شده است. این امر حاکی از نوعی دگرگونی ساختاری در عوامل بیرونی و درونی، از قبیل حذف شخصیت رستم، توس و سپس جانشینی شخصیت بایسنغرمیرزا به جای کیخسرو به عنوان قهرمان در نسخۀ بایسنغری و جانشینی شاه طهماسب به‌جای کیخسرو در نگارۀ نسخۀ طهماسبی است.

a comparative study of keykhosrow’s battle with afrasiab in bisonghori’sand tahmasbi’s shahnamehs’ illustrations based on vladimir propp’s structuralist approach

the first illustrated shahnameh was produced in the era of the ilkhans. even though the subject of the illustrations of “keykhosrow’s battle with afrasiab” in bisonghori’s and tahmasabi’s shahnamehs is inspired by ferdowsi’s poems which remain the same in botheditions, illustrations are different and the changes in visual expressions are the reasons for their importance. the current research aims to do a comparative analysis of these transformations in order to reveal the underlying structure of the narrative. therefore, thepaper tries to find out how the illustrators have depicted the battle. to do so, the paper draws on a interdisciplinary research method and vladimir propp’s structuralist approach. the results show that both illustrations have undergone structural transformations in comparison with ferdowsi’s shahnameh. reasons for these transformations include, the influence of political, military, social and religious norms, the dominant ideologicalcontext, the personal beliefs of the kings as the main clients of these works and also schools governing painting (herat school in bisonghori’s shahnameh and tabriz school in tahmasbi’s shahnameh). moreover, the personal styles of the two illustrators havecaused a different perception of the original narrative in regard to the form and the content. such differences indicate a kind of structural transformation in external and internal factors, such as the removal of the characters of rostam and keykhosrow, substitution ofthe character of bisonghor mirza for the protagonist in the bisonghory edition, and the substitution of shah tahmasb for the character of keykhosrow in the tahmasbi edition.