در جستجوی سخن فرودست در ادبیات تطبیقی

مقالۀ حاضر ضمن مروری بر نظریات گایاتری چاکراوارتی اسپیوک در حوزۀ «فرودست پژوهی»، به بررسی آثار اخیر وی در رشتۀ ادبیات تطبیقی خواهد پرداخت. اسپیوک که همواره علیه ساختار و گفتمان نخبه‌گرای علوم انسانی در جوامع غربی و در حاِل ‌‌‌ِ توسعه موضع گرفته، معتقد است مطالعات تطبیقی ادبیات جهان که امروزه عمدتاً همگام با منطق جهانی‌سازی در عصر سرمایه‌داری انجام می‌پذیرد، نیازمند یک تحول روش‌شناختی ورایِ تاریخ اروپا‌محور رشته، روی آوردن به زبان‌آموزی از فرهنگ جوامع فرودست از جمله پناه‌جویان، کارگران مهاجر و دیگر قربانیان تاریخ امپریالیسم و سرمایه‌داری جهانی می‌باشد. در پژوهش پیش رو، با مطالعۀ گزیدۀ آثار اسپیوک ؛ یعنی «آیا فرودست می تواند سخن بگوید؟» (1985)، مرگ یک رشته (2003) و «بازاندیشی بر تطبیق‌گرایی» (2009)، به این پرسش، پاسخ خواهیم داد: آیا سنت‌های ادبی پسااستعماری (نظیر ادبیات فارسی) فرصتی برای ابراز وجود در عرصه جهانی، درون چهارچوب رشته ادبیات تطبیقی، خواهند داشت؟ جواب اسپیوک «آری» است؛ اما به شرط رشد آگاهی منتقد نسبت به نابرابری‌های حاکم در نظام جهانی ادبیات و ساختارزدایی از مطالعات ادبی به سوی رشته‌ای که او آن را «ادبیات تطبیقی نوین» می‌نامد؛ طرحی نو از رشته که عیارش «زبان‌آموزی ژرف» و پرداختن به فرهنگ و ادبیات مردمان «فرودست» است.

in search of the subaltern in comparative literature

in this article, by way of reviewing gayatri chakravorty spivak’s views on “subaltern studies,” we will study her recent work in comparative literature. spivak, who has constantly positioned herself against the elitist structure and discourse of the humanities in both western and developing societies, believes that the comparative study of world literature, which today is in tandem with the capitalist logic of globalization, requires a methodological reorganization beyond the eurocentric history of the discipline, as well as a turn to language learning from subaltern communities, including the refugees, the labour migrants, and other victims of the history of imperialism and global capitalism. in the pages that follow, by reading a selection of spivak’s work—“can the subaltern speak?” (1985), death of a discipline (2003), and “rethinking comparativism” (2009)—we will answer this question: will postcolonial literary traditions (such as persian literature) have the opportunity to express themselves on the global stage from within the framework of comparative literature? spivak’s response is “yes,” subject to the growth of the critic’s awareness of the inequalities prevalent in the global literary system, and the deconstruction of literary studies towards a discipline which spivak calls “new comparative literature”: a new paradigm that is based on “deep language learning,” and the analysis of the culture and literature of the “subaltern” peoples.