بررسی روان کاوانه شخصیّت های زال، کیکاووس و رستم با رویکرد تحلیل رفتار متقابل

در دورۀ معاصر و با اولویت یافتن تخصص در پژوهش های ادبی، مطالعات میان‌رشته‌ای در نقد ادبی نوین به یک هویت و شاکلۀ مستقل در قالب گرایشی نو بدل شده است که از ارتباط میان حوزۀ روان کاوی و ادبیات می توان به عنوان یکی از مهم ترین آنان یاد کرد. از سویی، در نظریه های روان کاوی جدید، روش «تحلیل رفتار متقابل» که نخستین بار توسط اریک برن مطرح شد، به «تحلیل تبادلی» نظام رفتاری انسان ها می پردازد و از تحلیل داده های کلامی، رفتاری و پیشنویس های زیستی، سعی در تفسیر کنش ها و نتایج آن دارد؛ از سوی دیگر، شاهنامۀ فردوسی به عنوان متنی توانمند در ساخت و به کارگیری عناصر داستان و ظرفیت های بالای آن در دیالوگ، تبیین حالات، کنش، لحن و... می تواند به عنوان سوژه ای مناسب در تحلیل با رویکرد متن محورانه، قرار گیرد؛ درنتیجه این پژوهش بر آن است تا با روش توصیفی-تحلیلی و بر اساس داده های متنی، به شناخت حالات نفسانی و متعاقباً تحلیل روابط متقابل در سه شخصیت زال، کیکاووس و رستم بپردازد و به چرایی شکل گیری تراژدی رستم و سهراب با توجه به نظام تحلیلی برن دست یابد. بر اساس نتایج به‌دست آمده، اگر سطح «بالغ» روان شخصیت‌های داستان، مهارت هدایت «والد» را می‌داشت، شاکلۀ روایت رستم و سهراب، مسیر تراژدی را طی نمی کرد و غلبۀ جنبۀ «والد» در شخصیت کاووس و رستم و عدم حضور زال به عنوان «بالغ»، هستۀ اصلی شکل‌گیری این تراژدی به ‌شمار می‌رود.

a psychoanalytic study of zal, keikavos and rostam based on the theory of transactional analysis

in contemporary times, with the priority given to specialization in literary research, interdisciplinary studies have become a new trend with an independent identity and form in current literary criticism. psychoanalysis is one such specialized field whose relationship with literature is one of the most important of these relationships. among the new psychoanalytical theories, transactional analysis, first developed by eric berne, is an efficient method to describe human behavior as codified. ferdowsi’s shahnameh, is one of the most prominent classical narrative works in persian literature, whose strength in employing narrative elements, dialogue, and characterization makes it a relevant subject for text-oriented analysis. therefore, the present analytical descriptive research aims to analyze interactions of characters za’al, keikavos and rostam based on the textual data. it is quite clear that if the mature level of the characters’ psyche had the guiding skill of the parent, the plot structure of rostam and sohrab’s narrative would not follow the path of tragedy. in addition, the dominance of the parent aspect in keikavos and rostam, and the absence of za’al as an adult is considered the core of the formation of this tragedy.