بررسی شگردهای نمایشی‌کردن متن روایی در اقتباس‌های بهرام بیضایی از شاهنامه

شاهنامه به‌عنوان اثری بزرگ در حوزۀ ادبیات حماسی شرق، ظرفیت‌های زیادی برای تبدیل‌شدن به متن نمایشی دارد. این امکان البته نیازمند شناخت این متن و هم‌چنین آگاهی نسبت به نمایش شرق است. بهرام بیضایی به‌عنوان نویسنده‌ای مطرح در زمینۀ ادبیات نمایشی و با اتکا بر دانش و آگاهی خود در خصوص روایت شرقی و نمایش شرقی، توجه‌ ویژه‌ای به روایات شاهنامه و تبدیل آن‌ها به متن نمایشی دارد. در این پژوهش چهار اثر از وی با نام‌های «اژدهاک»، شب هزارویکم، سهراب‌کشی و سیاوش‌خوانی که همگی بر اساس روایتی از شاهنامه به نگارش درآمده‌اند، بررسی شده‌است. در این بررسی، شگردهایی که بیضایی برای نمایشی‌کردن روایات اولیه از آن‌ها بهره برده، تبیین شده‌ و هر یک با ذکر نمونه‌هایی مورد تحلیل قرار گرفته‌ است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد که بیضایی برای نمایشی‌کردن روایات شاهنامه، توجه شایانی به ابزار نمایش‌های شرقی، از جمله نقالی و تعزیه داشته و علاوه ‌بر آن، با استفاده از شگردهایی چون شخصیت‌پردازی، کشمکش، مونولوگ و همچنین ابزار نمایش متادرام، از جمله نمایش‌درنمایش، فاصله‌گذاری و... به نمایشی‌کردن روایات اولیه پرداخته‌است.

a study of the techniques of dramatizing narrative texts in bahram beyzaie’s adaptations of shahnameh

shahnameh, as a great work in the field of eastern epic literature, has a great potential for dramatization. this possibility, of course, requires a knowledge of the original text as well as a knowledge of the eastern drama. relying on his knowledge and awareness of eastern narratives and eastern drama, bahram beyzaie, the prominent playwright, pays special attention to the narratives of shahnameh and their dramatization. the present paper focuses on four of beyzaie’s plays, all of which have been adapted from shahnameh. more specifically, this descriptive-analytical study explicates the techniques used by beyzaie in &azhedahak&, &shab-e-hezar-o-yekom&, &sohrabokoshi& and &siavashkhani& in his dramatization of the original narratives. the results show that in order to dramatize the stories of shahnameh, beyzaie has paid much attention to the tools of eastern drama such as naqqali and tae’ziyeh. in addition, the playwright has deployed elements and techniques such as characterization, conflict, monologue as well as tools of metadrama such as play within the play and distancing in dramatization of the original narratives.