ارزیابی آسایش حرارتی فضای باز مساجد سنتی خراسان بزرگ بر مبنای شاخص pmv (مطالعه موردی: شهرهای قوچان، مشهد، سبزوار و طبس)

آسایش حرارتی یکی از دغدغه‌های اصلی معماران به دلیل تاثیرگذاری بر سلامت انسان در قرن اخیر بوده است. مطالعات زیادی در رابطه با آسایش حرارتی در فضای داخل صورت گرفته است، اما آسایش حرارتی در فضای باز با وجود اهمیت فراوان، تا کنون کمتر مورد مطالعه قرار گرفته است. معماری گذشته ایران، بیانگر انطباق بناهای معماری با ویژگی‌های اقلیمی و زیست محیطی می‌باشد. وجود تفاوت‌ها در معماری هر منطقه، بیانگر وجود تمهیدات مختلف طراحی منطبق با اقلیم می‌باشد، که باعث ارتقاء کیفیت محیطی از لحاظ آسایش حرارتی گشته است. یکی از این مولفه‌ها که در گونه‌های معماری مناطق گرم و خشک بارز است، فضای باز می‌باشد. با این باورکه مساجد سنتی ایران به دلیل ایمان وکارایی معماران، در تمامی زمینه‌های معماری به خصوص تطبیق با اقلیم از تکامل برخوردار بوده است، پژوهش حاضر با رویکرد آسایش حرارتی که از یک سو به اقلیم به عنوان پدیده ناپایدار و از سوی دیگر با انسان مرتبط است، صحن مساجد سنتی خراسان را مورد ارزیابی قرار داد. هدف پژوهش تعیین فرم بهینه و مناسب برای صحن مساجد معاصر از بین فرم‌های موجود در مساجد سنتی خراسان بود. محدوده پژوهش خراسان بزرگ (فارغ از مرز بندی‌های خراسان شمالی، خراسان رضوی و خراسان جنوبی) است، که چهار شهر قوچان، مشهد، سبزوار و طبس به عنوان نمونه موردی، تحلیل گشت. صحن این مساجد بر اساس تناسبات طول و عرض به سه الگو مستطیل شکل با کشیدگی در راستای قبله، مستطیل شکل عمود بر راستای قبله و مربع شکل تقسیم شد. به این ترتیب اثر هندسه صحن از حیث آسایش حرارتی  به وقت نماز ظهر در فصل تابستان در چهار پهنه اقلیمی حاکم بررسی شد. آسایش حرارتی در فضای باز در منطقه محصور شده به صورت عددی با نرم افزار envi‐met4 و بر مبنای شاخص pmv مورد تحلیل واقع گشت. نتایج پژوهش حاصل از آنالیزهای آسایش حرارتی تناسبات و فرم حیاط را در اقلیم کوهپایه‌های مرتفع مربع شکل، در اقلیم کوهپایه‌های کم ارتفاع مستطیل شکل هم راستا با قبله، در اقلیم دشتی، مستطیل شکل عمود بر راستای قبله و در اقلیم کویری مستطیل شکل هم راستا با قبله نشان داد. 

evaluation of the outdoor space thermal comfort in traditional mosques of khorasan province based on the pmv index (case study: the cities of qouchan, mashhad, sabzevar and tabas)

introduction: thermal comfort has always been one of the primary goals of architectural design.many studies have addressed indoor thermal comfort. however, less attention has been paid tooutdoor thermal comfort. outdoor spaces need to be equally emphasized because of the occurrence ofdaily activities in them. open spaces play a unique role in the spatial structure of traditional iranianarchitecture. mosques are among the most important buildings in the history of iranian architecture.with the spread of islam in the early centuries of hijri, many mosques were constructed in the greatprovince of khorasan, some of which are still standing. most of these mosques have open spaces thatare built based on the climate; therefore, they are among the best sources of modeling forcontemporary architecture to achieve thermal comfort. thus, the research questions of the presentstudy can be expressed as follows: what is the range of thermal comfort in the open spaces ofkhorasan mosques based on the pmv index? what are the optimal geometry patterns of mosquecourtyards in the khorasan region to achieve thermal comfort? in order to answer the questions,envi-met4 simulation software was used. methodology: the approach of the current study in terms of its purposes and methodology is appliedresearch and quantitative respectively. in the first stage of the study, the form, dimensions, andproportions of the yard and the percentage of open to closed spaces of the traditional mosques ofkhorasan province were analyzed through an analytical method, based on library studies. thecourtyards of the traditional mosques were categorized, the patterns governing them were extracted,and thermal comfort was evaluated. four sample cities were selected based on four different climaticzones. in the second stage, using the simulation method, the models were made on july 23rd duringthe summer solstice for the four cities in the envi-ment 4 software. the simulation results wereillustrated and analyzed in the leonardo software, and the pmv thermal comfort index was used.results: three types of mosque courtyards in the mentioned cities were analyzed. based on the pmvindex and the comparison of plan structures, the results revealed that in qochan city, the plan with asquare geometry is close to the thermal comfort range. in mashhad, a rectangular courtyard with anextension in the direction of the qibla is the best option to achieve thermal comfort in open spaces.moreover, in the city of sabzevar, the rectangular plan perpendicular to the qibla direction, and in thecity of tabas, the rectangular plan parallel to the qibla direction were identified as the best models ofthermal comfort.conclusion: the proportions and forms of the courtyards are square in the high foothills; rectangularin line with the qibla in the low foothills; rectangular in the direction of the qibla in the plains, andrectangular in the direction of the qibla in the desert climate. considering the joy of outdoor worship,it is necessary to design the courtyard in such a way that it can provide comfortable conditions as asub-climate, particularly during hot summer days.