تحلیلی بر تحولات ساختارفضایی خانه‌های معاصر حیاط‌دار ایلام (دهه پنجاه تا نود شمسی)

در خانه‌های ایرانی متناسب با شرایط اقلیمی در اکثر نقاط، حیاط به عنوان فضای باز اصلی وجود داشته است. جایگذاری آن به صورت‌های مختلف؛ مرکزی، در قسمت پیشین، طرفین آن و گاهی به صورت دو حیاط بوده است. سایر فضاهای بسته و نیمه باز نیز با جایگشت‌های مختلفی در اطراف حیاط سازمان‌دهی شده‌اند. در این پژوهش در مورد ساختار‌فضایی خانه‌های معاصر حیاط‌دار ایلام، با توجه به محل قرار گیری حیاط نسبت به ساختمان در طی سالیان از دهه پنجاه تا دهه نود شمسی، قیاسی به صورت تحلیلی صورت پذیرد. چنین تحلیلی در این شهر انجام نگرفته است. تحولات بعد از جنگ تحمیلی و در پی آن خسارات وارد شده به ایلام به عنوان یکی از مهم‌ترین شهرهای مرزی ایران، بازسازی و شکل‌گیری گونه‌های جدیدی از سازمان‌دهی فضایی خانه را در پی داشته‌است. استفاده از روش تحقیق ترکیبی شامل روش‌های تفسیری و تطبیقی با استفاده از مشاهده و برداشت میدانی، مطالعات کتابخانه‌ای و شبیه‌سازی به وسیله نرم‌افزار تخصصی نحو فضا (ucl depth map) استراتژی این پژوهش می‌باشد. انتخاب نمونه‌های موردی نیز بر اساس سال ساخت خانه (گونه‌های a,b,c,d,e ) و همچنین محل قرارگیری حیاط نسبت به ساختمان (a1,a2 و ...) صورت پذیرفته است. تحلیل ساختار بصورت کیفی بوده و سپس توسط نرم‌افزار دپث مپ، در راستای اعتبار بخشی بیشتر به نتایج سنجش شده است. نتایج پژوهش سه دسته‌بندی کلی در ساختار فضایی خانه‌های حیاط دار شهر ایلام از دهه پنجاه تا دهه نود را آشکار می‌کند. به نظر می‌رسد تغییرات ساختاری با شرایط اقتصادی و اجتماعی جامعه همگام بوده است. دسته اول: دهه‌ی پنجاه و شصت هجری (قبل از انقلاب)، طراحی خانه‌های حیاط‌دار با وسعت نسبی فضای باز و حیاط، برقراری ارتباطی موثر نیز بین خانه و حیاط را شاهد هستیم. دسته دوم: خانه‌های دهه هفتاد و هشتاد، مقارن با گرانی زمین و ساخت و سازهای بعد از جنگ تحمیلی. کاهش مساحت زمین، ساخت و ساز سریع، استفاده از پلان‌های آماده طراحی شده در مناطق دیگر و در نتیجه تغییرات عمده‌ی ساختاری از نتایج آن بوده است. دسته سوم: خانه‌های دهه‌ی نود تاکنون، شاهد ساختار فضایی پیچیده‌تر، فضای خصوصی بیشتر نسبت به ادوار قبلی، عملکردهای نوظهور در کنار سایر فضاهای خانه و تلاش برخی معماران در راستای برقراری دوباره ارتباط موثر خانه و حیاط.