ارزیابی شاخص انعطاف‌پذیری در ساختار فضایی خانه‌های تاریخی بشرویه در عصر قاجار بر اساس رویکرد نحو فضا

آنچه پیوسته در ذهن طراحان فضا در تمامی ادوار به‌عنوان یک چالش همیشگی وجود داشته است خلق فضایی متناسب با نیازها و تغییرات زندگی بوده است. خانه به‌عنوان اولین نهاد اجتماعی از این قانون مستثنای نبوده است و همواره فضای خانه زمینه‌ساز ایجاد رابطه میان انسان، فضای معماری و محیط بوده است و در بطن خود کنش‌های اجتماعی و اقتصادی را در پی داشته است. علاوه بر آن خانه پناهگاهی است برای آسایش و امنیت خانوار و همچنین متصل‌کننده درون و بیرون است. رعایت این مبادی در فضای خانه‌ها تاییدی است بر پذیرش اصل انعطاف‌پذیری در نظام فضایی خانه‌ها است. هدف اصلی جستار پیشرو، سنجش میزان رعایت اصل انعطاف‌پذیری فضایی در خانه‌های تاریخی بشرویه که هویت بخشی و نظم فضایی خاص را برای خانه‌های این شهر در عصر قاجار به همراه داشته است. پژوهش حاضر ازنظر هدف از زمره تحقیقات بنیادی است و ازنظر ماهیت و روش توصیفی و تحلیلی است. با استفاده از تئوری نحو فضا به تحلیل ساختار فضایی در خانه‌های بشرویه در عصر قاجار پرداخته‌شده است. نتایج تحقیق مبین آن است که الگوی حیاط مرکزی، به‌عنوان نظام فضایی و عناصر ثابت نقش بسیار پررنگی در ایجاد نمودهای انعطاف‌پذیری بر عهده داشته است. از یک‌سو، ساختار و نظم فضایی میان الگوی فضایی خانه‌های بزرگ پیمون بیشتر از دو گونه دیگر (متوسط و کوچک) توانسته نمودهای انعطاف‌پذیری را در خانه‌های بشرویه در عصر قاجار فراهم سازد. از سوی دیگر، در میان نمودهای انعطاف‌پذیری در خانه‌ها، قابلیت تغییرپذیری در ساختار فضایی خانه‌های کوچک پیمون بیشتر از دو گونه دیگر فراهم بوده است که نشانگر پذیرش اصل اجتماع‌پذیری در سازمان فضایی این گونه‌ها بوده است. بدین معنا این خانه‌های علاوه بر کارکرد سکونتگاهی توانایی کارکردهای دیگری را هم نیز داشته‌اند.

Evaluation of flexibility index in the spatial structure of historic houses in Bashravieh in the Qajar era based on the approach of space syntax

What has always been in the minds of space designers throughout the ages as a constant challenge has been to create a space tailored to the needs and changes of life. The house as the first social institution is no exception to this law, and the space of the house has always been the basis for creating a relationship between man, architectural space and the environment, and in its heart has led to social and economic actions. In addition, the house is a shelter for the comfort and security of the family, as well as a connection between inside and outside. Observance of these principles in the space of houses is a confirmation of the acceptance of the principle of flexibility in the space system of houses. The main purpose of this research is to measure the degree of observance of the principle of spatial flexibility in the historic houses of Bashravieh, which has provided a special identity and spatial order for the houses of this city in the Qajar era. The present research is one of the basic researches in terms of purpose and is descriptive and analytical in terms of nature and method. Using the theory of space syntax, the spatial structure in the houses of Bashravieh in the Qajar era has been analyzed. The results of the research show that the central courtyard pattern, as a space system and fixed elements, has played a very important role in creating flexibility manifestations. On the one hand, the structure and spatial order between the spatial pattern of large Peymon houses more than the other two species (medium and small) has been able to provide flexibility in Bashravieh houses in the Qajar era. On the other hand, among the manifestations of flexibility in houses, the ability to change the spatial structure of small Peymon houses has been provided more than the other two species, which indicates the acceptance of the principle of sociability in the spatial organization of these species. In this sense, in addition to the residential function, these houses also had the ability to perform other functions.