گنبد و نمادشناسی فرم هندسی آن در مساجد

مساجد در ادوار تاریخی ایران از الگوی مشابه ای برخوردار بوده اند که این ویژگی از ارزش های منحصر به فرد آن، نکاسته است، بلکه آن را در بین سایر بناها ماندگارتر نیز کرده است. در طراحی و ساخت این بنای مقدس به بهترین نحو ممکن از دانش هندسه استفاده شده است. با بررسی روابط هندسی در بناهای مختلف می توان به این نکته دست یافت که بهره گیری صحیح از این قابلیت می توان به فرآیند طراحی معماری نظم بخشید. همان طور که پیش تر بیان شد مساجد به لحاظ فرم معماری از الگویی واحد تبعیت می کنند، در پلان همۀ آنها ساختار ترکیبی از چهارگوش و دایره را مشاهده می کنیم. چهارگوشی که در قاعدۀ بنا استفاده شده است نشانگر زمین و نماد استحکام و ایستایی بنا بوده است و فرم مدور که در بالای آن قرار گرفته است نشان از آسمان و جنبۀ تقدس دارد. گذار از مربع به دایره یعنی گذار از زمین به آسمان و رسیدن از ناسوت به لاهوت است. فرم دایره در زبان معماری گنبد یا پوششی است که برای طراحی نیاز به زمینه ای گرد دارد و مشخصۀ اصلی مساجد محسوب می شود. گنبد از اهمیت ویژه ای برخوردار است، که علاوه بر تامین نور کافی نقش مهمی در انتقال مفاهیم آسمانی و عرفانی دارد.