اثر دوره ی شیردهی بر شاخص های آماری کمینه و بیشینه ی رکوردهای روز آزمون شیر گاوهای شیری ایران

مقدّمه: در امر ارزیابی ژنتیکی گاوهای شیری برای صفات تولیدی، استفاده از مدل های مبتنی بر رکوردهای روز آزمون، به دلیل خصوصیّات مطلوبی که دارند، گسترش وسیعی یافته اند. تحقیقات انجام شده در رابطه با بررسی اثر عوامل محیطی مختلف بر رکوردهای روز آزمون شیر در گاوهای شیری، عمدتاً بر اساس برازش مدل های خطّی بر رکوردهای انفرادی بوده اند، و لذا شاخص های آماری (نظیر کمینه، بیشینه، و میانگین) رکوردهای روز آزمون شیر در هر یک از گاوها و عوامل محیطی موثّر بر آن ها، کمتر مورد توجّه قرار گرفته اند. این که شاخص های آماری رکوردهای روز آزمون شیر، تا چه اندازه، تحت تاثیر سازه های محیطی قرار دارند، می تواند از بعد مدیریّتی و همچنین از نقطه نظر اصلاح نژادی، مورد استفاده قرار گیرند. هدف از تحقیق حاضر، ارزیابی اثر دوره ی شیردهی بر شاخص های آماری کمینه و بیشینه ی رکوردهای روز آزمون شیر در گاوهای شیری ایران بود.مواد و روش ها: مرکز اصلاح نژاد و بهبود تولیدات دامی (وابسته به وزارت جهاد کشاورزی) داده های مورد استفاده در این تحقیق را ارائه نموده است. تعداد 11723100 رکورد روز آزمون شیر (سه بار دوشش در روز) به دست آمده از تعداد 777991 راس گاو شیری (سه شکم اوّل زایش) در 579 گلّه از 26 استان کشور که تحت پوشش رکوردگیری توسط مرکز مزبور بودند، مورد استفاده قرار گرفتند. گاوهای فوق، فرزندان تعداد 8088 راس گاو نر و 497682 راس گاو ماده بودند که بین سال های 1374 تا 1399 زایش داشتند. ابتدا، کمینه و بیشینه ی رکوردهای روز آزمون شیر هر یک از گاوها محاسبه و سپس، ویژگی های آماری مزبور، توسط یک مدل خطی که در برگیرنده اثرات ثابت استان، گلّه درون استان، سال زایش، گروه همزمان دوره ی شیردهی – فصل زایش – نوع ژنوتیپ گاو (در دو نوع زینه و اصیل هلشتاین) و همچنین متغیر کمکی سن زایش درون نوبت شیردهی) بود، به وسیله ی نرم افزار sas آنالیز شدند. نتایج و بحث: همه ی اثرات گنجانده شده در مدل آماری، به جز اثر متقابل دوطرفه بین فصل زایش و نوع ژنوتیپ گاو، بر کمینه و بیشینه ی رکوردهای روز آزمون شیر، اثر معنی دار آماری داشتند (05/0p<). ضریب تبیین مدل (r2) برای کمینه ی رکوردهای روز آزمون شیر، برابر با 19 درصد و کمتر از مقدار به دست آمده 49/0 برای بیشینه ی رکوردهای روز آزمون شیر بود. بر اساس مدل برازش یافته بر داده ها، ضرایب تنوع (cv) برای کمینه و بیشینه ی رکوردهای روز آزمون شیر، به ترتیب برابر با 79 و 43 درصد بودند. میانگین های حداقل مربعات کمینه ی رکوردهای روز آزمون شیر در نوبت های اوّل، دوّم و سوّم شیردهی، به ترتیب 885/23 ، 297/22 و 098/21 کیلوگرم بودند که با یکدیگر، تفاوت معنی دار آماری داشتند (0001/0p<)؛ که روند کاهشی میانگین های مذکور با افزایش نوبت شیردهی، تا حدودی، به دلیل کاهش تداوم شیردهی در گاوهای مسن تر است. برای بیشینه ی رکوردهای روز آزمون شیر، میانگین های حداقل مربعات در نوبت های اوّل، دوّم و سوّم شیردهی، به ترتیب 049/38 ، 814/40 و 862/42 کیلوگرم بودند که با یکدیگر، تفاوت معنی دار آماری داشتند (0001/0p<). نتیجه گیری کلّی: در یک برنامه ی ملی ارزیابی ژنتیکی در گاوهای شیری، استفاده ازهمه ی رکوردهای شیر در یک مدل روز آزمون، حجم محاسبات بسیار بالایی نیاز دارد؛ که به جای آن ها، می توان از ویژگی های آماری کمینه و یا بیشینه ی رکوردهای روز آزمون استفاده نمود، که در بین این دو، شاخص بیشینه، به دلیل داشتن ضریب تبیین بیشتر و ضریب تنوّع کمتر، ارجح است.