تحلیل نقش دست در بیرق و علم در نگاره‌های شاهنامه داوری با رویکرد آیکونولوژی

شاهنامه از جمله کتب ادبی- حماسی است که در زمان‌‌های مختلف مورد توجه بوده است و نگارگران به تصویرسازی آن همت ‌‌گماشتند. در این نگاره‌‌ها نبرد، جایگاه ویژه‌‌ای دارد و عَلَم و بیرق از عناصر جدایی‌ناپذیر در نبردهای مصور است. این عنصر در شاهنامه داوری که از شاهنامه‌‌های دوره قاجار است- به شکل دست، سرو، اژدها ختم می‌‌شود. آنچه در بین عَلَم‌‌های ذکرشده با توجه به دلالت‌‌های اسلامی آن توجه مخاطب را به خود جلب می‌‌کند عَلَم‌‌هایی است که به شکل دست منتهی می‌‌شود. این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش است که: دلیل استفاده از شکل دست در نوک عَلَم‌‌ها چیست؟ نقش دست بر روی عَلَم‌‌ها بیانگر چه معنایی است؟ هدف از این پژوهش تحلیل و تبیین نگاره‌‌های شاهنامه داوری بر اساس نقش عَلَم و بیرق با نماد دست است. بنابراین برای رسیدن به پاسخ مناسب با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با رویکرد آیکونولوژی (شمایل‌‌شناسانه) نگاره‌‌هایی که دارای عَلَم با نقش دست هستند توصیف، تحلیل و تبیین می‌‌گردند. یافته‌‌های پژوهش نشان می‌‌دهد که در اکثر تصاویر، پهلوانی که عَلَمی به شکل «دست» را برافراشته، پیروز میدان و حریفی که عَلَمی به شکل بته، گرز یا اشکال دیگر در دست دارد، مغلوب است. افزون بر این می‌‌توان معنای ضمنیِ یاری‌‌رسانیِ دست حضرت عباس یا پنج‌تن را در تصاویر موجود مشاهده کرد. به‌نوعی می‌‌توان گفت که نگارگر به شکل آگاهانه یا غیرآگاهانه پیروز میدان را کسی معرفی می‌‌کند که برخوردار از حمایت نیروهای مذهبی است.

analyzing the panja in the illustrated alam and flags in the davari shahnameh with an iconological approach

among the visual signs in epic books that are used in battles and sometimes in mourning ceremonies is the flag. flag or alam is one of the signs that can reveal the religious and political thinking of an era. therefore, by examining the sign in the paintings, the cultural, social, and political contexts of each period are revealed. the signs on the flag and alam are sometimes symbolic and allegorical and can be a symbol of a family sign and derived from a special traditional and historical thinking. since flags and alam are basically the sign of a particular state or people, their presence in the paintings is of particular importance.