تاثیر تغییر فرم بالاپوش مردانه‌ عصر قاجار بر ویژگی‌های کیفی منسوجات کاربردی (از منظر طرح، نقش، رنگ و جنسیت)

در دوران حکومت قاجاریان، تغییرات شگرفی در پوشاک مردانه رخ نمود که به‌تبع، ویژگی‌های کیفی منسوجات مورداستفاده در این کاربرد را تحت‌الشعاع قرار داد. هدف این مقاله، بررسی پارچه‌های مصرفی در بالاپوش مردانه‌ عصر قاجار از منظر طرح، نقش، رنگ و جنسیت است با این پرسش که «تاثیر تغییرات فرمی بالاپوش مردانه‌ عصر قاجار بر ویژگی‌های کیفی منسوجات کاربردی همچون طرح، نقش، رنگ و جنسیت چگونه بروز یافت؟» جهت دست‌یافت به نتیجه‌ این پژوهش تحلیلی ‌‌ تاریخی به منابع مکتوب و مصور همچون سفرنامه‌ها و تصاویر مبتنی بر عکس و نقاشی رجوع شد و مشخص گردید: در ابتدای عصر قاجار، پارچه‌ قبایی صاحب طرح و نقش گیاهی بود و در بازه‌ رنگی وسیع تعریف می‌شد اما از همان اوان قاجار، منسوجات تک‌رنگ در جنسیت‌های متنوع در دوخت قبا کاربرد داشت که در عرصه‌ تاریخ، دوام بیشتری پیدا کرد. در عهد ناصری، سرداری به‌تدریج جایگزین قبا شد و معمولاً پارچه‌های صنعتی با رنگ‌های محدود در دوخت آن به‌کار آمد. کلیجه به‌عنوان پوشش فاخر زمستانی، در ابتدا بیشتر با پارچه‌های منقوش به صور گیاهی کارایی داشت؛ در مقابل جبه و عبا با شال‌های ترمه یا منسوجات پشمی خودرنگ ساده شناخته می‌‌شد. درمجموع پارچه‌های کاربردی در پوشش بیرونی مردانه‌ عصر قاجار به آهستگی به‌سادگی میل کرد، به‌طوری‌که با تغییر فرم قبا به سرداری، طرح، نقش و حتی رنگ‌های درخشان از بالاپوش مردانه رخت بربست؛ و پارچه‌های مورد استفاده در دوخت پوشش ملوکانه‌ کلیجه نیز همچون جبه به انواع ساده یا ترمه محدود شد.

effect of changes in men’s balapush on the qualities of qajar applied textiles (in terms of design, motif, color, and type)

men’s      clothing underwent major transformations dur-ing the qajar period in iran, influencing the qualities of textiles used for this purpose. with a historical-analytical design, this developmental study aimed to analyze the designs, motifs, colors, and types of textiles used in men’s balapush (a type of loose-fitting overgarment) in qajar iran. accordingly, the main question was: how did changes in men’s balapush influence the qualities of qajar textiles and how were they manifested in their designs, motifs, colors, and types? the data were collected through documentary research, focusing on written and pictorial sources. with the help of text and image analysis, approximately thirty travelogues, as primary written sources, were indexed and picture- and painting-oriented sources were studied.