سپهر نشانه‌ای نگارگری ایرانی در دوران پهلوی اول براساس نظریه یوری لوتمان

فروپاشی سلسله‌ی قاجار و برآمدن سلسله‌ی پهلوی شروع یک نظام جدید فرهنگی در ایران بود. تجدد‌گرایی و گفتمان‌های برآمده از آن مانند ملی‌ گرایی، سکولاریسم و باستان‌گرایی منجر به تحولات متعدد فرهنگی شدند که بخش مهمی از آن گرایش به غرب بود؛ ولیکن با وجود تمایل به تجدد و غرب‌گرایی، این دوران شروع تازه‌ای برای هنرهای سنتی به‌ویژه نگارگری ایرانی بود. حال مسئله اینجاست که چه عواملی باعث شد تا در فضای تجددگرایانه‌ی فرهنگی پهلوی اول توجه به نگارگری شدت گرفته و موج تازه‌ای از تحولات سبک‌شناختی در آن شکل بگیرد؟ با این پرسش و با هدف شناخت سیر تحول و نوگرایی در نگارگری دوران پهلوی اول، این مقاله با روشی توصیفی-تحلیلی و اسنادی به مطالعه و بررسی عوامل تاثیر‌گذار در تحولات نگارگری دوران پهلوی اول می‌پردازد که برای این منظور از نظریه‌ی سپهر نشانه‌ای یوری لوتمان برای ترسیم سپهر نشانه‌ای استفاده می‌شود. آنچه منتج به طرح الگویی با هسته‌ی نگارگری مکتب اصفهان و لایه‌های تراوایی تاثیر‌پذیری از نقاشی اروپایی، فرد‌گرایی و قرار‌گرفتن در افق معنایی غالب آن دوران می‌شود. بر‌اساس این الگو نگارگران عصر پهلوی اول، با مرکز قرار‌دادن مکتب اصفهان به مثابه امر اصیل و ملی، مجموعه تحولاتی را در نگارگری آن دوران به‌وجود آوردند که همه‌ی آن‌ها مبتنی‌بر گفتمان‌های متعدد فرهنگی دوره‌ی پهلوی اول بود. در این میان همراهی با گفتمان تجدد‌گرایانه‌ی پهلوی در قالب تاثیر‌پذیری از نقاشی غرب، فردگرایی و هماهنگی با افق معنایی غالب آن دوران، باعث تحول در ساختار نگارگری شد، آنچه به مشروعیت و رونق بیشتر این هنر در عصر پهلوی اول منجر شد.