شمایل‌خانه گمشده؛ تمثال‌های حضرت علی (ع) در زمره جواهرات سلطنتی ناصرالدین شاه قاجار

نخستین بار، ذکاء در پژوهشی در سال 1342 ه.ش، از عبارت «شمایل‌‌خانه» استفاده نموده است. سوال اصلی پژوهش حاضر این بوده که آیا بالواقع این عبارت در دوره ناصری کاربرد داشته است. سوالات فرعی مربوط به چیستی شمایل‌‌خانه، اموال و امورات مربوط به آن بوده‌‌اند. بدین ترتیب، پژوهش بر پایه این فرضیه که شمایل‌‌خانه یکی از بیوتات سلطنتی بوده، شکل گرفته است. این سوالات منجر به یافتن کتابچه سند جواهرات سلطنتی دوره ناصری در موزه ملک شده‌‌اند که حاوی سند پنج تمثال از حضرت علی (ع) در ذیل شمایل‌‌خانه بوده است. مهم‌‌ترین هدف، سپس یافتن این تمثال‌‌ها بوده است. لذا تلاش نموده با روش استقرایی و با استفاده از سه فرآیند وصف، ارزیابی و تحلیل، به اکتشاف آنها از میان تمثال‌‌های دوره ناصری بپردازد. یافته‌‌ها نشان می‌‌دهند که شمایل‌‌خانه یکی از بیوتات سلطنتی و حاوی تمثال‌‌هایی از حضرت علی (ع) بوده که موارد نیاز بیوتات و مراسمات دربار را تامین می‌‌نموده و پنج عدد از تمثال‌‌های آن، جزء جواهرات سلطنتی بوده‌‌اند. تمثال اول اثر ابوالحسن نقاش‌‌باشی، دومی احتمالاًً اثر نقاشی مسیحی و اکنون در موزه جواهرات ملی است. سومی اثر آقا حسن و اکنون در کاخ گلستان است. چهارمی اثر جلایر و پنجمی اکنون در موزه آستان قدس رضوی است.