بررسی روند تغییرات زمانی- مکانی بارش پاییزه شمال غرب کشور

بارش مهم‌ترین متغیر آب‌شناختی است که پیوند میان جو و فرآیندهای سطحی را برقرار می سازد. سه‌چهارم گرمای جو حاصل آزادسازی گرمای نهان تبخیر است. لذا پهنه‌بندی اقلیمی بارش فصل پاییز جهت دستیابی به توسعه همه‌جانبه در ابعاد مختلف مکانی-زمانی ضروری می باشد. برای این منظور از داده های روزانه فصل پاییز در 21 ایستگاه سینوپتیک منطقه مورد مطالعه با دوره آماری مشترک 32 (1989-2018) مورد واکاوی قرار داده است. بعدازآن که داده های مفقودی به روش جرم مضاعف توسط نرم افزار (spss) بازسازی و تکمیل گردید، این داده ها وارد محیط (excel) شده و ماتریسی به‌صورت آرایه ای به حالت r با ابعاد 21×3491 تهیه شد. در این تحقیق برای اطلاع از وضعیت نرمال بودن داده ها از آزمون کلموگروف-اسمیرنوف و روند تغییرات آن ها از آزمون من-کندال با نرم‌افزار (minitab) استفاده ‌شده است. پس از هنجار سازی، یک تحلیل عاملی با چرخش متعامد واریماکس بر روی آرایه بهنجار شده، اعمال گردید و مشخص شد درمجموع بیش از 68/16 درصد پراش داده ها توسط اقلیم بارش پاییزه منطقه توجیه می شود؛ که از میان عوامل، عامل اول 61 درصد و عامل دوم 7 درصد مهم ترین مقادیر پراش داده ها را بیان می‌کند. با انجام تحلیل خوشه ای سلسله مراتبی و با روش ادغام وارد بر روی ماتریس نمرات عامل ها، دو ناحیه اصلی و خرده ناحیه بارشی شناسایی شدند. این نواحی عبارت‌اند از: نواحی پربارشی و نواحی بارشی متوسط؛ بنابراین می‌توان گفت سهم بارش پاییزه حاصل از سامانه های محلی (بارش همرفتی، کوهستانی، جبهه های محلی و...) و عوامل مکانی(عرض جغرافیایی، موقعیت نسبی ایستگاه ها و...) در بخش جنوب غربی بیشتر است؛ و بخش های جنوب غربی به‌خصوص ایستگاه پیرانشهر بیشینه ی بارش افزون تر از سامانه های همدید را دریافت می‌کند. همچنین زمان وقوع بیشینه بارش فصل پاییز در نواحی بارشی متوسط شمال غرب حاصل از سامانه‌های همدید و  عوامل مکانی در ماه نوامبر در نیمه جنوب غربی رخ می دهد.

the study of spatial-temporal changes in the trend of autumn precipitation in northwest iran

precipitation is the most important hydrological variable that connects the link between atmosphere and surface processes. three-quarters of the atmosphere heat is the result of releasing the latent heat of evaporation. therefore, climatic zoning of autumn precipitation is necessary for achieving comprehensive development in different spatial-temporal dimensions. for this purpose, the daily data of autumn season at 18 synoptic stations of the study area have been analyzed with a joint statistical period 32 (1989 - 2018). in this study, kolmogorov-smirnov test was used to find out the normality of the data and mann-kendall test was used for the process of their changes. then by applying factor analysis based on principal component analysis and with orthogonal rotation of varimax it was found that there are two effective precipitation factors in the climate of the region which in total account for more than 68.16% of the variance of the region’s autumn precipitation climate. by performing hierarchical cluster analysis and by integrating the matrix of factor scores, two main and sub-regions were identified. these areas are: areas of high precipitation and moderate precipitation. it can be said that in the high precipitation areas of the territory are located on the rainy of the zagros, sahand and arasbaran mountain belts, stretching as a narrow strip from the north to the south parts of the region.