بازخوانی داستان حضرت ابراهیم (ع) در قرآن کریم بر پایۀ نقش‌مایه‌ها

یکی از گونه‌های پرکاربرد سخن در قرآن کریم، قصه است. قصص قرآن کریم گنجینه‌ای بس غنی از معارف ایمانی و اخلاقی و رفتاری است که آن‌ها را در عمل مجسم می‌کند و به تصویر می‌کشد تا قابلیت «تاسی» و «اقتدا» را برای دیگران مهیا سازد. ازسوی دیگر، در یک بازخوانی جامعه‌ساز از قصص انبیا در قرآن، اولین گام‌ها یافتن مضامین پرتکرار در روایت خداوند از آموزه‌ها و عملکرد انبیای الهی در قرآن کریم است. رویکردهای مضمون شناسی در دانش‌های ادبی، از جمله روایت‌شناسی، ابزارهای علمی دارای رَوایی و پایایی ارائه نموده است که می‌تواند به ما در این مسیر یاری رساند. براین‌اساس، نوشتار حاضر با روش توصیفی‌تحلیلی و با الگوی کاربست عنصر نقش‌مایه در دانش روایت‌شناسی، بخشی از داستان حضرت ابراهیم (ع) در قرآن کریم را بازخوانی کرده است. یافته‌های پژوهش نشان از نقش‌مایه‌هایی همچون تثبیت نگرش عقلانی تمدن‌ساز در پرتو نقش‌مایۀ محاجّه، تثبیت کوشش و مجاهدت در بسط امر تمدنی با نقش‌مایۀ ابتلا و دغدغۀ تداوم تمدنی در نسل‌های آینده با نقش‌مایۀ دعا برای فرزندان در داستان ابراهیم (ع) دارد.

rereading of the story of prophet ibrahim (as) in the quran based on motifs

one of the frequently used forms of discourse in the holy quran is storytelling. the quranic stories are a rich treasure trove of faith-based, ethical, and behavioral teachings, which are vividly portrayed to provide models for others to emulate. in a civilization-building rereading of the stories of the prophets in the quran, the first step is to identify the recurring themes in god’s narrative of the teachings and actions of the prophets. approaches to thematic analysis in literary sciences, such as narratology, offer scientifically valid and reliable tools that can assist in this process. accordingly, this article adopts a descriptive-analytical method and uses the motif element from narratology to reinterpret part of the story of prophet ibrahim (as) in the holy quran. the findings of this study reveal motifs such as the establishment of a rational civilization-building mindset through the motif of debate, the affirmation of effort and struggle in the expansion of the civilizational mission through the motif of trial, and the concern for the continuation of civilization in future generations through the motif of prayer for offspring in the story of ibrahim (as).