کاربرد زیبایی‌شناسانۀ دو صفت «احد» و «صمد» در قرآن طبق ساختارگرایی و سبک‌شناسی آماری

«احد» و «صمد» دو صفت الله، در قرآن دارای سبک و ساختاری زیبایی‌شناسانه در دو محور جانشینی وهم‌نشینی است و اشاره به یگانگی و بی‌نیازی الله در عین نیازمندی بقیه به او دارد. این مقاله با روش توصیفی‌تحلیلی، سبک‌شناسی آماری و رویکرد ساختارگرایی، طبق نظریۀ دوسوسور و در دو محور جانشینی وهم‌نشینی، درصدد بررسی کاربرد زیبایی‌شناسانۀ دو صفت «احد» و «صمد» در قرآن است. صفت «احد» 73 بار در قرآن تکرار شده که فقط یک‌بار به عنوان صفت الله در آیۀ اول سورۀ توحید در ساختار جملۀ اسمیه و مثبت و در جایگاه فصل بلاغی به صورت نکره برای بزرگداشت الله و ناشناخته ماندن او و نشان دادن جدایی او از تمام موجودات در یگانگی و اثبات یگانگی همیشگی او ذکر شده است. صفت «صمد» نیز فقط یک‌بار در قرآن آمده است. در آیۀ دوم سورۀ توحید، این کلمه صفت الله است و در ساختار جملۀ اسمیه و مثبت و در جایگاه فصل بلاغی همراه با الف ولامِ حصر قرار گرفته است تا وجود فقط یک بی‌نیاز همیشگی یعنی الله را ثابت کند. کیفیت به تصویر کشیدن این مفاهیم حاصل از صفت «احد» و «صمد» از خلال تناسب‌ آن دو با معانی‌شان و ساختار جملات، طبق ساختارگرایی، در دو محور جانشینی و همنشینی سوسور به جای دو صفت «واحد» و «غنیّ» یا «قویّ» یا مترادف‌های دیگر حاصل می‌گردد. این مفاهیم با قرار گرفتن در همنشینی واژگان متناسبِ «هو» و «الله» و تکرار «الله» دال بر وابستگی دو صفت به هم و تاییدکنندۀ یکدیگر برای اثبات یگانگی الله از خلال بی‌نیازی او، به زیبایی به تصویر کشیده شده است؛ به گونه‌ای که صفت «صمد»، علاوه‌بر بی‌نیازی همیشگی الله، یگانگی همیشگی‌اش را هم ثابت می‌کند.

aesthetic function of the attributes aḥad and ṣamad in the quran: a structuralist and statistical stylistic analysis

in the quran, the attributes aḥad and ṣamad are endowed with a distinct aesthetic structure, which reflects their significance within the frameworks of substitution and combination. these attributes underscore the absolute oneness and self-sufficiency of allah, while simultaneously highlighting the dependence of all creation on him. this study employs a descriptive-analytical methodology, incorporating structuralism and statistical stylistics, with a focus on saussurean theory, to explore the aesthetic implications of the attributes aḥad and ṣamad in the quran. the attribute aḥad appears 73 times in the quran, but is used solely once as an attribute of allah in the first verse of surah al-ikhlas, where it is presented in a nominal, affirmative sentence structure. here, it functions rhetorically to emphasize allah’s uniqueness, remaining ineffable and distinct from all other entities. in contrast, ṣamad is used only once in the quran, in the second verse of surah al-ikhlas. this term is also employed as an attribute of allah, placed within a nominal, affirmative sentence structure, accompanied by the definite article and the restrictive particle, thereby asserting the existence of a singular, eternal, and self-sufficient being—allah. the representation of these concepts, derived from the attributes aḥad and ṣamad, is examined through the lens of structuralism, focusing on the axes of substitution and combination as outlined by saussure. the interplay of these attributes, particularly in their collocation with the terms he and allah, and the repetition of allah, serves to reinforce their interdependence, highlighting the mutual validation of these attributes in affirming allah’s oneness through his self-sufficiency. furthermore, the attribute ṣamad not only asserts allah’s perpetual self-sufficiency but also strengthens the notion of his eternal oneness.