مورخان فارسی‌نگار و بهره‌گیری از آیات قرآن در گزارش ویران‌گری‌های حاکمان (مطالعۀ موردی آیۀ 34 سورۀ نمل)

آیۀ 34 سورۀ نمل از آیاتی است که موردتوجه مورخان فارسی‌نگار سده‌های هشتم تا سیزدهم هجری قرار گرفته و با برداشتی همسو با هدف این مورخان، در گزارش رویدادهای تاریخی گنجانده شده است. نوشتۀ حاضر در پاسخ به این پرسش سامان یافته است که «مورخان فارسی‌نگار در توصیف اقدامات ویران‌گرانۀ سلاطین متجاوز و دشمن یا اقدامات سلاطین و حاکمان دلخواه و ممدوح خود، چگونه از این آیه بهره برده‌اند؟» و به روش توصیفی‌تحلیلی به کاویدن این مسئلۀ پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، اختلاف در برداشت از «تباهی سرزمین‌ها و خواری عزیزان، برآمده از ورود حاکمان» که در آیه آمده، سبب شده است تا گروهی از مورخان این تباهی و خواری را مشیّت الهی بخوانند و اقدامات ویران‌گرانۀ حاکمان متجاوز و بیگانه را سرنوشت حتمی و پیش‌بینی‌شده‌ای بدانند که در قرآن از آن یاد شده است؛ گروهی دیگر نیز این افساد و اذلال را اصلی گریزناپذیر و یادآوری‌شده توسط خداوند بدانند و اقدامات حاکمان دلخواه و ممدوح خود را مشروع و پذیرفتنی توصیف کنند. این افساد و اذلال در برداشت هر دو گروه، در توصیف اقدامات حکمرانان متجاوز و بیگانه یا حکمرانان ممدوح و دلخواه، به‌عنوان اصل کلام الهی و نه گفتۀ ملکۀ سبا تلقی شده است.

persian historians and the utilization of quranic verses in reporting the destruction by the rulers (a case study of verse 34, surah an-naml)abstract

verse 34 of surah an-naml is one of the verses that attracted the attention of persian historians from the 8th to the 13th centuries ah, and was included in historical reports with an interpretation aligned with these historians’ objectives. this paper addresses the question: &how have persian historians utilized this verse in describing the destructive actions of invading and enemy rulers, or the actions of their favored and praised rulers?& through a descriptive-analytical method, the paper explores this issue. the findings indicate that the differing interpretations of &the corruption of lands and the humiliation of the esteemed, arising from the entry of rulers,& mentioned in the verse, have led some historians to consider this corruption and humiliation as divine will. they view the destructive actions of foreign and invading rulers as a predetermined and inevitable fate referred to in the quran. another group sees this corruption and humiliation as an unavoidable principle reminded by god, thus describing the actions of their favored and praised rulers as legitimate and acceptable. in both groups’ interpretations, this corruption and humiliation are seen as the essence of the divine word and not merely the statement of the queen of sheba, applied to describe the actions of either invading foreign rulers or praised and favored rulers.