جُستاری در کاربست روش نظام‌واره‌ای تنزیلی در استخراج علوم انسانی قرآن‌بنیان (مطالعۀ موردی سوره‌های علق و بقره)

قرآن کریم یک نظام‌وارۀ معرفتی بی‌همتاست؛ بدین‌معنا که تمام بخش‌ها و اجزای آن با هم مرتبط است و در سیر نزول سوره‌ها به ترتیبی خاص و پی‌درپی نازل شده است و گام‌به‌گام انسان‌ها را در تمام عرصه‌های موردنیاز، تربیت و هدایت می‌کند. امروزه هرگونه تفسیر و پژوهش در قرآن کریم به ترتیب نزول، «روش تنزیلی» نامیده می‌شود. آنچه با نظر به تحولات اجتماعی و نیازهای انسان‌ها در عصر حاضر ضروری به نظر می‌رسد، لزوم استخراج علوم انسانی قرآن‌بنیان است که در به‌کارگیری روش‌ها با موانعی روبه‌رو بوده است. مسئلۀ اصلی در پژوهش حاضر پی‌جویی نوآوری در ترسیم روش‌ها با جُستاری در شناخت جایگاه و کاربست روش نظام‌واره‌ای تنزیلی در استخراج علوم انسانی قرآن‌بنیان است. این پژوهش با روش توصیفی‌تحلیلی، دو سورۀ علق و بقره را به‌عنوان نخستین سورۀ مکی و نخستین سورۀ مدنی بررسی کرده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد، کاربست نگاه نظام‌واره‌ایِ تنزیلی می‌تواند به‌عنوان روش و تحولی نو در استخراج علوم انسانی قرآن‌بنیان به شمار آید. در این رویکرد، سورۀ علق، به‌عنوان نخستین سورۀ نازل‌شده، معارفی چون راهکارهایی نو در دعوت و تبلیغ دینی، مراحل تربیت دینی، ابتنای قرآن کریم بر معرفت‌بخشی و ابهام‌زدایی را ارائه کرده است؛ همچنان‌که از سورۀ بقره، به‌عنوان نخستین سورۀ مدنی، معارفی مانند انسجام‌بخشی به جامعۀ نبوی، راهبری ترقی‌ساز جامعۀ نبوی، شناخت دقیق جامعۀ نوپای دینی و پیشگیری از فعال شدن گسست‌های اجتماعی قابل استخراج است.

an inquiry into the application of the systematic sequential descending method in extracting quran-based human sciences (case study of surahs al-‘alaq and al-baqarah)

the holy quran is a unique epistemological system, meaning that all its parts and components are interconnected and were revealed in a specific and sequential order. this progressive revelation guides and educates humans in all necessary aspects. today, any interpretation and research of the holy quran following the order of revelation is called the &revelatory method.& given the social changes and human needs in the contemporary era, it is essential to extract quran-based human sciences, which has faced certain obstacles in the application of methods. the primary issue in this research is exploring innovations in method design through an inquiry into the systematic revelatory method’s role and application in extracting quran-based human sciences. using a descriptive-analytical approach, this study examines surahs al-‘alaq and al-baqarah, the first revealed meccan and medinan surahs, respectively. the results indicate that applying the systematic revelatory approach can be considered a novel method in extracting quran-based human sciences. in this approach, surah al-‘alaq, as the first revealed surah, offers insights such as new strategies in religious invitation and preaching, stages of religious education, and the quran’s foundation on knowledge and clarity. similarly, from surah al-baqarah, as the first medinan surah, insights such as unifying the prophetic community, guiding the community’s progress, understanding the nascent religious society, and preventing the activation of social divisions can be extracted.