چهارچوب نظری باستان‌شناسی قرآن کریم

زیربنای چهارچوب نظری باستان‌شناسی که عمدتاً از سایر رشته‌های علمی وام گرفته شده است، تاریخچۀ نسبتاً کوتاهی در باستان‌شناسی دارد. با وجود این، جامعۀ باستان‌شناسی ایران از یک دورۀ کوتاه قبل از انقلاب اسلامی و با یک وقفۀ کوتاه پس از آن، تحولات در زمینۀ چهارچوب‌های نظری در باستان‌شناسی را پذیرفته است. هرچند این پذیرش بدون مشکل نبوده، عمدتاً ناشی از ناآشنایی با مطالعات موردی مرتبط با این چهارچوب‌های نظری است. انطباق چهارچوب‌های نظری که در بافت جوامع آمریکای باستان آزمایش شده، با چشم‌انداز تحقیقاتی ایران، تلاشی پیچیده و دشوار است. این مقاله به بررسی کلی چهارچوب‌های نظری باستان‌شناسی از منظر قرآن کریم می‌پردازد. پرداختن به آیات مرتبط با این موضوع از حوصلۀ این نوشتار خارج است، اما نویسنده می‌کوشد نمونه‌های خاصی از آیات قرآن را ارائه دهد. چهارچوب‌های نظری مطرح در باستان‌شناسی تاریخ- ‌فرهنگی، باستان‌شناسی فرایند محوری و باستان‌شناسی پسافرایندمحوری که همگی منشا غربی دارد، در آیات خاصی از قرآن کریم طنین روشنی پیدا می‌کند. درواقع، برخی از آیات قرآن به‌عنوان بازتاب جامعی از چهارچوب‌های نظری باستان‌شناسی در این سه محور عمل می‌کند. هدف این مقاله برجسته کردن ظرفیت قرآن کریم به‌عنوان منبع راهنمای چهارچوب نظری برای باستان‌شناسی به‌ویژه در زمینۀ میراث ایرانی است. با استفاده از بینش قرآن، باستان‌شناسان می‌توانند درک عمیق‌تری از گذشته به دست آورند و تفاسیر دقیق‌تری از داده‌های باستان‌شناسی ارائه دهند.

theoretical framework of archaeology in the holy quran

the foundational theoretical frameworks in archaeology, largely borrowed from other scientific disciplines, have a relatively short history within the field. despite this, the iranian archaeological community has embraced changes in theoretical frameworks since a short period before and a brief hiatus after the islamic revolution. this acceptance, although not without challenges, is primarily due to unfamiliarity with case studies related to these theoretical frameworks. adapting theoretical frameworks tested in the context of ancient american societies to the research landscape of iran is a complex and challenging endeavor. this paper examines the general theoretical frameworks of archaeology from the perspective of the holy quran. while a comprehensive examination of all relevant verses is beyond the scope of this paper, the author aims to present specific examples of quranic verses. theoretical frameworks prominent in historical-cultural archaeology, processual archaeology, and post-processual archaeology, all of western origin, find clear resonance in certain verses of the holy quran. in fact, some quranic verses reflect a comprehensive view of the theoretical frameworks in these three domains. the aim of this paper is to highlight the capacity of the holy quran as a guiding source for theoretical frameworks in archaeology, particularly concerning iranian heritage. by utilizing insights from the quran, archaeologists can gain a deeper understanding of the past and provide more accurate interpretations of archaeological data.