بررسی روایت آیه‌نگارانه‌ی تاریخ‌نگاری صفوی از قدرت‌گیری شاه اسماعیل

قدرت‌گیری شاه‌اسماعیل صفوی (930-907ق) و تشکیل سلسلۀ صفویان، یکی از مهم‌ترین حوادث تاریخ ایران محسوب می‌شود. مورخان دورۀ صفوی به‌طور ویژه به این حادثه توجه کرده‌اند و درنتیجه، به یکی از محورهای مهم تاریخ‌نگاری صفویان تبدیل شده است. مهم‌ترین و غالب‌ترین دیدگاه حاکم بر بازتاب این حادثه در جریان تاریخ‌نگاری صفویان، ارائۀ روایت دینی و مذهبی از این رویداد بوده است. این نوع نگاه، متاثر از نگرش دینی حاکم بر جریان تاریخ‌نگاری ایران به‌طور عام و ماهیت مذهبی صفویان به‌صورت خاص بوده و در همین راستا، استفاده از آیات قرآن کریم مهم‌ترین محور روایت مورخان صفوی از قدرت‌گیری شاه‌اسماعیل قرار گرفته است. مسئلۀ اصلی این پژوه، بررسی نقش آیات قرآن در روایت تاریخ‌نگاری صفویان از قدرت‌گیری شاه‌اسماعیل است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که روایت آیه‌نگارانۀ مورخان صفوی از قدرت‌گیری شاه‌اسماعیل در پنج مولفه انعکاس یافته است: مشروعیت‌بخشی به حکومت، روایت آیه‌نگارانه از پیروزی‌های شاه‌اسماعیل، توصیف مخالفان، ایجاد شباهت میان احوال شاه‌اسماعیل و پیامبران الهی و درنهایت، توجیه اقدامات اغلب خشن شاه‌اسماعیل. مشروعیت‌بخشی مهم‌ترین دغدغۀ مورخان صفوی بود و دو محور داشت: نخست مشروعیت دادن به کلیت حکومت صفویان و دوم مشروعیت‌بخشی به حکومت و اقدامات شاه‌اسماعیل. مورخان صفوی در همین جهت تلاش داشتند از آیات همسو با این اهداف استفاده کنند.

examination of the quranic narrative in the safavid historiography of shah ismail’s rise to power

the ascension of shah ismail safavi (907-930 ah) and the establishment of the safavid dynasty constitute one of the most significant events in iranian history. scholars of the safavid era, particularly, have focused on this event, making it a pivotal aspect of safavid historiography. the prevailing perspective shaping the reflection of this event in safavid historiography is the presentation of a religious and doctrinal narrative. this approach, influenced by the religious outlook prevalent in iranian historiography and the specific religious nature of the safavids, underscores the use of quranic verses as a central theme in safavid historians’ accounts of shah ismail’s rise to power. the primary concern of this research is to investigate the role of quranic verses in the safavid historiographical narrative of shah ismail’s ascension. the findings of the study indicate that the quranic narrative of safavid historians on shah ismail’s rise is reflected in five components: legitimizing the rule, quranic narrative of ismail’s victories, describing opponents, drawing parallels between ismail’s life and divine prophets, and ultimately justifying ismail’s often violent actions. legitimizing the rule was the primary concern of safavid historians and had two axes: legitimizing the entirety of safavid rule and legitimizing the rule and actions of shah ismail. safavid historians have endeavored to use quranic verses in line with these objectives.