بررسی رویکرد تاریخی به اخبار یهودیت و مسیحیت آغازین در قرآن و حدیث و دستیابی به نتایج آن با تاکید بر روایات شیعی

در سده‌های اخیر، کشف آثار نویافته در جهان یهودیت و مسیحیت، به دنبال راه‌یافت رویکرد انتقادی نسبت به درون‌مایۀ کتاب مقدس که از پیامدهای عصر روشنگری بود زمینه‌ساز بازنگری در تاریخ و تعالیم این دو دین شد. در واقع محققان تلاش‌ کردند با استفاده از منابع کشف‌شده، به خوانشی جامع و هماهنگ از ادیان مزبور نزدیک شوند. در این بین، اگرچه امکان بهره‌مندی از برخی داده‌ها در منابع اسلامی نیز به‌عنوان مرجعی کارآمد فراهم بوده، تا به امروز چندان التفاتی به آن نشده است. پنداشتی که همیشه متوجه این دسته از گزارش‌ها بوده آن است که بنابر باورداشت رایج مسلمانان، جملگی آن‌ها از مجرای ماورایی دریافت شده و ازهمین‌رو فاقد ارزش تاریخی است؛ بنابراین در این گره‌گشایی سهمی نخواهد داشت. این مقاله در گام نخست به قرآن توجه کرده و با تکیه بر روایات،به جایز نبودن رویکرد تاریخی نسبت به آیاتش رهنمون شده است؛ آنگاه به سراغ احادیث رفته و امکان رویکرد تاریخی را در آن اثبات کرده است. در این راستا، همۀ روایات مربوط به تاریخ ادیان به صورت نظام‌مند شناسایی و موقعیت آن‌ها فهم و تعیین شد؛ سپس با ابزار گردآوری کتابخانه‌ای استنادی و روش توصیفی‌تحلیلی، دلایل و قراین روایی و نیز شواهد تاریخی آن جمع‌آوری گردید. مطالعۀ حاضر در انتها به چهار ثمرۀ رویکرد تاریخی نسبت به احادیث دست یافت. به نظر می‌رسد بیان گزارش متفاوت، تایید درون‌مایۀ کتاب مقدس، تکمیل دادۀ موجود در کتب مزبور و انعکاس گزارشی جدید، عمدۀ نتایج رویکرد تاریخی به روایات ادیانی است که در تحقیقات مربوط به کتاب مقدس کارآمد خواهد بود.

associate professor, department of comparative studies of islam and religions, imam reza international research institute, international university of al-mustafa, mashhad, iran

in recent centuries, the newly discovered jewish and christian books, following the critical approach to the content of the bible, which was one of the consequences of the age of enlightenment, led to a revision of the history and teachings of these religions. in fact, the researchers tried to approach a comprehensive and harmonious reading of the mentioned religions by using the discovered sources. in the meantime, although it is possible to use some data from islamic sources as an efficient reference, it has not been paid much attention to. the common opinion about this sort of information in islamic tradition is that according to the common belief of muslims, all of them were received from the supernatural channel and therefore have no historical value; therefore, it cannot be helpful in solving the problem.  in the first step, this article has paid attention to the qur’an, and based on the traditions, it has been guided to the inadmissibility of the historical approach to its verses; then the hadiths have been investigated, and the possibility of a historical approach toward them has been proved. in this regard, all traditions related to the history of religions were systematically identified, and their position was understood and determined; then, with the tool of the reference library collection and descriptive-analytical method, narrative reasons and evidence as well as its historical evidence were collected. in the end, the present study achieved four results of having the historical approach to hadiths. it seems that expressing a different report, confirming the contents of the bible, supplementing the data in the mentioned books and reflecting a new report are the main results of the historical approach to religious traditions that will be effective in the research related to the bible.