درآمدی بر مولفه های تاریخ نگاری قرآن

قرآن به عنوان کتاب مقدس مسلمانان، توصیه های متعددی برای رستگاری انسان و سعادت او در دنیا و آخرت ارائه داده است. یکی از این توصی هها، عبرت گرفتن از تاریخ گذشتگان و سیر و تامل در سرنوشت آن هاست. در این باره قرآن نیز همچون سایر کتاب‌های تاریخی با بیان تحولات رخ داده در حیات‌ امت‌های پیشین، به توصیف سرنوشت آن‌ها می‌پردازد و با تذکر درباره اعمال‌شان از انسان ها می خواهد به طریق راستی و درستی قدم نهند و از حرکت در مسیر ظلم و ظلمت اجتناب کنند. تامل در آیات تاریخی این کتاب مقدس حکایت از نوعی تاریخنگاری خاص دارد که در بینش و روش متفاوت از سایر رویکردها و ژانرهای تاریخنگارانه است. از این رو سوال اصلی پژوهش ناظر بر چهارچوب‌ها و مولفه‌های تاریخنگاری در قرآن است. برای پاسخ به این پرسش تلاش شده روایت تاریخ در قرآن نقد و بررسی شود و اسلوب‌های روشی آن احصاء و بینش حاکم بر آن‌ها تبیین شود. به‌نظر می‌رسد قرآن کریم در بازنمایی تاریخ رویکردی خاص در بینش، روش و ادبیات دارد که مبتنی بر چند اصل اساسی است؛ از جمله مولفه‌های رو‌ش‌شناسی تاریخنگاری در قرآن می‌توان به مواردی همچون بهره‌گیری از عقل خودبنیاد بشری برای پی بردن به حکمت های نهفته در آیات تاریخی، مطالعه تاریخ پیشینیان با رویکرد تمدنی برای کسب معرفت تاریخی، عبرت‌گیری و نیل به سعادت و در نهایت عبور از رویه ظاهری قصص و جزئیات آن‌ها و توجه به لب و مغز رخدادهای تاریخی برای فهم سنت‌های ثابت الهی اشاره کرد. روش پژوهش حاضر توصیفی- تبیینی و مبتنی بر تامل در آیات تاریخی قرآن و نقد و بررسی روش‌شناسی آنها در بازنمایی رویدادهاست.