مطالعۀ تکنیک‌‌های ساخت شیشه از دوران هخامنشی تا تیموری در ایران

براساس اسناد تاریخی و باستان‌‌شناسی، شیشه‌‌گری از پیشینۀ تاریخی و هنری پرمایه‌ای برخوردار است به‌طوری‌که از زمان عیلامیان و پس از آن از دوران هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و از قرون نخستین اسلام تا دورۀ تیموری، آثار شیشه‌‌ای ارزشمندی برجای‌مانده که مبین ابعاد نوآورانه در زمینۀ ساخت شیشه و هم‌چنین تحولات صورت‌گرفته در این زمینه است. شیشه‌‌گران در هر دوره‌‌ای از تاریخ، شیوه‌‌های مختلفی برای ساخت آثار به‌‌کار گرفته‌‌اند و بسیاری از این شیوه‌‌ها در ادوار بعد ادامه یافته، چنان‌‌که تداومی ناگسستنی در شیوۀ شیشه‌‌گری قبل و بعد از اسلام مشهود است. شناخت تاریخ شیشه‌‌گری ایران از دورۀ هخامنشی تا تیموری و بررسی تکنیک‌‌‌‌های ساخت شیشه، هدف این پژوهش است. بنابراین پژوهش حاضر در پی پاسخ به این پرسش‌‌ اصلی است: تکنیک‌‌های ساخت شیشه از دورۀ هخامنشی تا تیموری چگونه بوده و چه تحولاتی را پشت سر گذاشته است؟ روش این تحقیق، توصیفی- تحلیلی بوده و شیوۀ گردآوری اطلاعات آن، کتابخانه‌‌ای است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که قبل از ابداع میلۀ دم، روش‌‌های شیشه‌‌گری اغلب از شیوه‌های مورداستفاده در سفالگری و فلزکاری الهام گرفته، ولی ابداع روش دمیدن شیشه در دورۀ اشکانی، تحولی اساسی در شیشه‌‌گری ایران به‌وجود آورده که باعث جداسازی این هنر از سنت‌‌های رایج گذشته شده است. تکنیک‌‌های فشردن در قالب، موزاییک شیشه، قالب شنی و میله‌‌ای، ریخته‌‌گری و موم گمشده ازجمله روش‌‌های ساخت آثار شیشه‌‌ای قبل از دمش بوده‌‌اند. به‌‌سبب قابلیت‌‌های بسیار این تکنیک هم‌چون امکان ساخت آثار با فرم‌‌های متنوع، ابعاد گوناگون، تعداد بسیار و هم‌چنین امکان نوآوری‌‌ در ساخت و تزیین شیشه، دمیدن شیشه در ادوار بعدی موردتوجه واقع شده است. باوجود این‌که شیوه‌‌های شیشه‌‌گری به‌طور ناگهانی مورد تغییر قرار نگرفته‌‌اند، اما شیوه‌‌های نوینی در طول قرن‌‌ها به‌وقوع پیوسته که باعث رشد و شکوفایی شیشه‌‌گری ایران در دوران اسلامی تا حملۀ مغول شده است.

the study of glass-making techniques from achaemenid era to timurid period in iran

according to historical and archeological documents, glass-making has enjoyed a rich historical and artistic background. the purpose of this research is to know the history of iranian glass art from the achaemenid period to the timurid era as well as to study the techniques of glass-making. therefore, the present study seeks to answer this main question: what were the techniques of glass-making from the achaemenid period to the timurid era and what changes did they undergo? the method of this research is descriptive-analytical, and its data has been collected through library study. the results have indicated that by the time of invention of the blow rod, the methods of glass-making were often inspired by the methods used in pottery and metalwork. however, the invention of glass-blowing in the parthian period brought about a fundamental change in glass-making in iran. that situation resulted in separation of this art from common traditions of the past. the techniques of pressing in a mold, glass mosaic, sand and rod mold, casting and lost wax are among the methods of glass-making works before blowing. due to many capabilities of this technique, including the possibility of creating works with various forms, diverse dimensions, and a large number as well as the possibility of innovation in manufacturing and decorating of glass, glass-blowing has received attention in following periods, despite the fact that glass-making methods had suddenly become popular. they were not changed, but the emergence of new methods over centuries resulted in the growth and prosperity of glass-making in iran during the islamic era until the mongol invasion.