مطالعۀ شیوۀ ساخت و اجرای تزیینات برجسته و زراندود در سفال مینایی دوران میانی اسلامی در ایران

سفال مینایی به گروهی از سرامیک، با نقاشی رولعابی و تزیینات پیکره‌ای، هندسی و گیاهی اشاره دارد که در بسیاری موارد به کتیبه‌های نسخ متمایل به رقاع و کوفی مزین بوده و گاهی با تزیینات برجسته‌کاری و طلایی آراسته شده است. با استناد به سفال‌های مینایی کتیبه‌دار، سفال مینایی در دورۀ بسیار کوتاهی (در حدود شصت سال) در ایران رواج داشته و سپس از بین رفته است. با توجه به اهمیتی که شناخت تکنولوژی‌های فراموش شده در هویت‌بخشی به فرهنگ و تمدن یک سرزمین دارد، مطالعه در شیوۀ ساخت و تزیینات این گونه هنرهای فرامو ش شده، به گونه‌ای حفاظت از آن  به عنوان اثری ناملموس محسوب می‌شود. در این پژوهش، شناخت فناوری برخی تزیینات روی سفال مینایی از جمله برجسته کاری و زراندود، مورد توجه قرار گرفته است. این پژوهش مبتنی بر شیوۀ تجربی تحلیلی است که با استفاده از اسناد و منابع کتابخانه‌ای و مطالعات دستگاهی، روی سفال‌های مینایی انجام شده است. با کمک مطالعات دستگاهی و آزمایشگاهی، گسترۀ دانش فناوری مربوط به تزیینات سفال مینایی، از لحاظ ساختار شیمیایی و میکروسکوپی مورد توجه قرار گرفته است. مطالعات تکمیلی، بررسی سند مکتوب عرایس الجواهر و نفایس الاطایب نوشتۀ ابوالقاسم عبدالله بن محمد بن علی بن ابی طاهر را شامل می‌شود. نتیجۀ نهایی نیز از مقایسۀ داده‌های تکنولوژی و مستندات ابوالقاسم به دست آمده است. نتایج نشان می‌دهد که به منظور برجسته کردن سطح در سفال مینایی، از دوغاب تشکیل شده از گل بدنه که میزان اکسید سرب بیشتری نسبت به ترکیبات بدنه دارد، استفاده شده است.  بخش برجسته روی لعاب زمینه اجرا شده و سپس روی آن مجددا لعاب زده شده است. نتایج همچنین هم‌سویی داده‌ها را با متن رسالۀ وی تایید می‌کند و نشان می‌دهد که در شیوۀ زراندود، از طلای به صورت ورق استفاده شده که با کمک یک چسب آلی چسبانیده شده است. در مرحلۀ نهایی، ورق طلا طی یک عملیات حرارتی، روی سطح تثبیت شده است. بر اساس یافته‌های مزبور در بخش انتهایی پژوهش، به صورت تجربی، ورق طلا روی سطح لعاب چسبانیده و با کمک حرارت روی لعاب تثبیت شد.