مطالعۀ تطبیقی نقوش و انواع سوزن‌دوزی در پوشاک زنان و مردان دربار قاجار

با بررسی سیر تحول پوشاک در تاریخ ایران، دوران قاجار از حیث تحولات گستردۀ فرهنگی و اجتماعی، دوران متمایزی است. در این دوره، با توجه به گسترش ارتباطات بینافرهنگی با ملل دیگر، به‌ویژه غرب و رواج مدگرایی در میان درباریان، میل به لباس‌های سنتی ایرانی با تزیینات زیبا و دل‌فریب، به‌خصوص طیف وسیع سوزن‌دوزی‌ها، همچنان طرفداران متمکن (اغلب درباریان) خود را داشت. از این منظر در این پژوهش تلاش شده است ضمن تبیین و تحلیل مفاهیم مستتر در نقوش سوزن‌دوزی‌های پوشاک زنان و مردان دورۀ قاجار، به این پرسش‌ها پاسخ داده شود: 1. چه مفاهیمی در نقوش سوزن‌دوزی‌های پوشاک درباریان دورۀ قاجار وجود داشته است؟ 2. وجوه تمایز میان نقوش سوزن‌دوزی پوشاک زنان و مردان در دورۀ قاجار چیست؟ این پژوهش بنیادی به‌لحاظ چیستی رویکردی کیفی داشته و از نظر روش‌شناسی تطبیقی‌تحلیلی است. گردآوری داده‌ها و اطلاعات به روش مطالعات اسنادی و منابع کتابخانه‌ای و در مواردی میدانی انجام شده است. جامعۀ آماری این پژوهش با مرور آثار نقاشی و تطبیق با تعدادی از پوشاک موجود در موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی به‌جامانده از دوران قاجار انتخاب شده است. در نهایت از تحلیل یافته‌ها، این نتیجه قابل استنباط است که پوشاک زنان و مردان دربار قاجار تفاوت چندانی با یکدیگر نداشتند و به‌طور کلی به دو دستۀ اندرونی و بیرونی تقسیم می‌شدند که تزیینات متنوع سوزن‌دوزی مانند گلابتون‌دوزی، قیطان‌دوزی، نقده‌دوزی، مرواریددوزی و... به تفاخر و زیبایی آن‌ها متناسب با جایگاه و مسند صاحب لباس می‌افزوده است. در این میان، نقوش به‌کاررفتۀ طرح‌های هندسی، گل‌وگیاه و بته‌جقه بودند که به‌طور مشترک در لباس زنان و مردان مشاهده می‌شود که عمدتاً مبتنی بر باورهای سنتی و اعتقادات مذهبی مردم بوده است.

a comparative study on the motifs and types of needlework in the clothing of men and women of the qajar court

the evolution of clothing in the history of the qajar period in iran is considered distinct due to the extensive cultural and social changes. during this period, as a result of the expansion of intercultural relations with other nations, especially the west, and the prevalence of fashion among courtiers, the desire for traditional iranian clothing with beautiful and charming embellishments, especially a wide range of embroidery, still had its potential patrons, mostly courtiers. from this perspective, while explaining and analyzing the hidden concepts in the embroidered patterns for qajar men and women, the following questions would be answered in this research:what concepts existed in the embroidered patterns of qajar courtiers’ costumes?what are the differences between the embroidered patterns of men’s and women’s clothing in the qajar era?this fundamental research adopts a qualitative approach and is comparative-analytical in its nature. the required data has been gathered through documentary studies and library resources and in some cases through field studies. the statistical population of the research has been selected by reviewing the paintings and matching them with a number of costumes in museums and private collections, left from the qajar period. having analyzed the findings, it could be concluded that the clothing of men and women in the qajar court was not much different from each other and were generally divided into two categories: interior and exterior. meanwhile, the woven ornaments would add to the dignity and beauty of costumes in accordance with the position and rank of the persons wearing them. among the extant ornaments, motifs used were generally geometric and vegetal designs such flowers, plants and shrubs commonly seen in men’s and women’s clothing, which is mainly based on the traditional and religious beliefs of people.