مطالعۀ تطبیقی طراحی و ساختار تزیینی کتیبه‌های کوفی آثار دورۀ آل‌بویه(درِ چوبی موجود در موزۀ ملی ایران و الواح چوبی آستان امام علی(ع)موجود در موزۀ عربی قاهره)

دورۀ آل‌بویه به‌لحاظ فرهنگی و هنری نقطۀ عطفی در تاریخ هنر ایران به شمار می‌آید. در این دوران انواع هنرها از جمله هنرهای چوبی، به شکوفایی چشمگیری رسیدند. از جمله آثار چوبی باارزش این دوران، الواح چوبی آستان امام علی(ع) موجود در موزۀ عربی قاهره و مجموعۀ رابِنو، و درِ چوبی محفوظ در موزۀ ملی ایران به شمارۀ 3292 می‌باشد که طبق کتیبۀ موجود در آن، به دستور آخرین حکمران آل‌بویه ابومنصور فولاد ستون در منطقۀ فارس بین سال‌های 440 تا 448ق ساخته شده است. کتیبه‌های متعدد کوفی موجود در این آثار از لحاظ طراحی و ساختار قابل مقایسه است. هدف از این پژوهش شناخت ویژگی‌ها و ساختار تزیینی کتیبه‌ها و مفردات این آثار و مقایسۀ آن‌ها با یکدیگر است. سوال‌های پژوهش عبارت است از: 1. ساختار تزیینی کتیبه‌های کوفی این آثار دارای چه ویژگی‌هایی است؟ 2. ویژگی‌های مفردات کتیبه‌های کوفی این آثار چیست؟ 3. وجوه اشتراک و افتراق کتیبه‌های کوفی این آثار کدام است؟ روش پژوهش توصیفی‌تحلیلی است و شیوۀ جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای اسنادی و میدانی با بررسی مقایسه‌ای است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد ساختار کلی طراحی کتیبه‌ها از الگویی واحد پیروی می‌کنند. از وجوه اشتراک این آثار، نخست استفاده از مضامین شیعی است که از ویژگی‌های هنر آل‌بویه است. همچنین برجستگی یکسان نقوش گیاهی با کتیبه‌ها به‌طوری که در نگاه نخست، کتیبه‌ها از نوع کوفی گل‌دار به نظر می‌آیند اما در واقع حروف، پیوندی با نقوش گیاهی اطراف خود ندارند. از دیگر وجوه اشتراک این آثار، نوع خط کوفی سادۀ کتیبه‌هاست که از نظر ساختار شباهت قابل توجهی دارند.با استخراج مفردات کتیبه‌ها مشخص می‌شود اکثر حروف به شکلی مشابه طراحی شده‌اند. به‌جز بعضی از حروف مانند «ح»، «ک»، «ط»، «ع» و «ی» که به شکلی متفاوت طراحی شده اما پایۀ ساختار مشابه است. از دیگر وجوه افتراق این آثار، تنوع بیشتر در طراحی حروف درِ چوبی محفوظ در موزۀ ملی ایران نسبت به لوح‌های آستان امام علی(ع) است. در کتیبه‌های این درِ چوبی، از دو نوع کوفی ساده و گل‌دار استفاده شده که باعث تنوع بیشتری در طراحی حروف شده است.

A Comparative Study of the Design and Decorative Structure of Kufic Inscriptions in the Buyid Period: A Wooden Door in the National Museum of Iran and Wooden Tablets in the Imam Ali (AS) Shrine in the Cairo Arabic Museum

The Buyid period is culturally and artistically a turning point in the history of Iranian art. During this period, a variety of arts, including wood art, flourished considerably. Among the valuable wooden artifacts of this period, there are the wooden tablets of Imam Ali (AS) in the Cairo Arabic Museum and the Rabino Collection as well as the wooden door preserved in the National Museum of Iran No. 3292. According to the inscription in it, Abu Mansour Foulad Sotoun in Fars region was built between the years 440 and 448 AH by order of the last ruler of the Buyid. The various Kufic inscriptions in these works are comparable in terms of design and structure. The purpose of this study is to identify the features and decorative structure of the inscriptions of these works and compare them with each other. The present study aimed at discovering the characteristics of the decorative structure of Kufic inscriptions as well as the characteristics of the contents of the Kufic inscriptions of these works. The research also deals with the commonalities and differences among Kufic inscriptions of these works. The research method is descriptive-analytical and data collection included documentary and field libraries using comparative study. The results show that the general structure of the design of the inscriptions follows the same pattern. One of the common features of these works is the use of Shia themes, which is one of the characteristics of the art of the Buyid period. Also, the equal embossed pattern of the plant motifs with the inscriptions can be observed, so that the inscriptions look like flowery Kufic type at the first sight while the letters are not connected with the surrounding plant motifs. Another commonalities of these works is the simple Kufic script of the inscriptions which are remarkably similar in structure. By extracting the contents of the inscriptions, it seems that most of the letters are designed in a similar way. Except for some letters such as &ح&, &ک&, &ط&, &ع& and &ی& which are designed differently but have the same basic structure. Another difference among these works is the greater variety in the design of the letters on the wooden door preserved in the National Museum of Iran than the tablets of Imam Ali (AS). In the inscriptions of this wooden door, two types of simple and flowery kufi have been used leading to wider variety in the design of the letters.