ترجمان بصری استعارۀ «نی» در نگاره‌های لیلی‌ و مجنون

عرفا از استعارۀ «نی» برای بیان حکایت هجران انسان از اصل خویش و طرح مسئلۀ عشق مجازی و حقیقی استفاده کرده‌اند. یکی از ابداعات نگارگران، پیوند میان استعارۀ نی به‌صورت چوپان نی‌نواز با داستان لیلی و مجنون است. استفاده از استعارۀ «نی» در قالب «چوپان نی‌نواز» به‌عنوان عامل تذکر برای دعوت به روز الست و مبدا وجود انسان به این دلیل بوده است تا مخاطبان را از ورای ظاهر داستانی عاشقانه، به نوای عهد الست و عشق حقیقی انسان برای سیر از وضع موجود به مقام محمود انسانی متوجه سازند. نگارگران با شناخت مبانی عرفانی سعی در ترجمان بصری این مضامین داشته و ازاین‌رو میان استعارۀ نی به‌صورت چوپان نی‌نواز و سایر عناصر تصویر با داستان لیلی‌ و مجنون ارتباط برقرار کرده‌اند. هدف این مقاله مشخص‌ نمودن پیوند مفاهیم عرفانی با نگارگری ایران و نشان دادن هویت جدید تصویری در نگارگری برای بیان مضامین عرفانی است. روش پژوهش به‌شیوۀ تحلیلی‌توصیفی و شیوۀ گردآوری اطلاعات کتابخانه‌ای‌ اسنادی بوده است. در این مقاله نگاره‌های مکاتب هرات و تبریز به‌عنوان جامعۀ آماری در نظر گرفته شده که از میان آن‌ها تعداد چهار نگاره با مضامینی از داستان لیلی و مجنون به‌عنوان نمونۀ آماری انتخاب گردیده است. مقاله در پی پاسخ به این پرسش‌‌‌هاست: نی در ادبیات عرفانی، استعاره از چیست؟ ترجمان تصویری استعارۀ نی در نگاره‌های لیلی و مجنون چگونه است؟ یافته‌های پژوهش نشان‌ می‌دهد نگارگران از طریق ترجمان بصری صحنه‌های گوناگون لیلی‌ و مجنون و بهره‌گیری از استعارۀ نی در قالب چوپان نی‌نواز، مصادیقی همچون مقام عشق، عاشق، معشوق، فنا، بقا و... را در قالب اشکال، رنگ‌ها و ترکیب‌بندی، صورت تجسمی بخشیده‌اند.

Visual Expresiion of Metaphor of ‘Reed’ (Ney) in Leili and Majnoon’s Miniatures

Iranian mystics have used the metaphor of ‘Reed’ (Ney) to express the story of human distance and humiliation from his/her origin. The story of Leili and Majnoon seems to have highlighted this meaning more than any other stories. Persian miniaturists have also tried to realize these themes  by recognizing mystical principles. One of these innovations has been the realization of metaphor of the reed in form of a shepherd as piper in the story of Leili and Majnoon. The use of this metaphor, as a reminder to man of the day of genesis, is for moving beyond the surface of a love story. The purpose of this article is to identify the connection between mystical concepts and Persian miniatures as well as to show a new visual identity in miniatures to express mystical themes visually. The method of collecting information was library-documentary. In this article, the miniatures of schools of Herat and Second Tabriz are considered, among which four miniatures with similar themes to the story of Leili and Majnoon have been selected as statistical samples. Deploying an analytical-descriptive method, this research has sought to answer the following questions: What are the mystical meanings of reed (Ney) in Rumi’s Ney-Namey? How is the visual expression of metaphor of reed(Ney) in Leili and Majnoon’s miniatures? Findings have shown that miniaturists by means of a visual expression of various scenes of Leili and Majnoon and through use of metaphor of ‘a shepherd as piper’ has given expressions to themes such as the status of love, lover, beloved, survival, destruction, and so on through frameworks of shapes, colors and composition.