مروری بر گونه‌شناسی نقوش جانوری ظروف زرین‌فام سده‌های میانۀ کاشان موجود در موزۀ آبگینه و سفالینه‌های ایران

سفالینه‌های زرین‌فام کاشان طی قرون ششم و هفتم هجری قمری بازتابی از نقش‌پردازی‌های مختلف است. بر روی ظروف زرین‌فام به‌دست‌آمده از این شهر، ترسیمات مختلف انسانی، گیاهی، اسلیمی، کتیبه‌نگاری و جانوری نقش شده است. در میان آن‌ها از زیباترین جلوه‌های خلاقیت انسان در عرصۀ تزیین ظروف زرین‌فام، طراحی نقوش مختلف جانوران است که از جذابیت بصری منحصربه‌فردی برخوردارند. بر این اساس هدف اصلی پژوهش حاضر، شناسایی و طبقه‌بندی انواع نقوش حیوانی شامل نقوش مختلف جانوران بر سفال‌های زرین‌فام کاشان با محوریت سفالینه‌های زرین‌فام موزۀ آبگینه و سفالینه‌های ایران است. بنابراین پرسش اصلی پژوهش حاضر این است که مجموعه سفالینه‌های زرین‌فام منتسب به سده‌های ششم و هفتم هجری قمری کاشان موزۀ آبگینه و سفالینه‌های ایران در برگیرندۀ چه نوع نقش‌مایه‌های جانوری هستند؟ در بررسی مقدماتی بیست سفالینۀ زرین‌فام در موزۀ مذکور مورد مطالعه قرار گرفت. برای جلوگیری از درازی سخن از میان سفالینه‌های مذکور، به‌جهت مشابهت‌های نوع تزیینات جانوری ترسیم‌شده بر این آثار، تنها تعداد دوزاده عدد ظرف با فرم‌های مختلف شامل کاسه، بشقاب و تنگ که از کیفیت تصویری بهتری برخوردار بودند انتخاب شدند. سپس بر اساس آن‌ها تقسیم‌بندی و بررسی نقوش جانوری صورت پذیرفته است. همچنین پس از معرفی هر نقش‌مایه، مفهوم نمادین آن نیز شرح داده شده است. روش انجام این پژوهش، توصیفی‌تحلیلی و جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت مشاهدۀ میدانی نگارنده و مطالعۀ کتابخانه‌ای انجام گرفته است. بر اساس پژوهش انجام‌شده نقوش جانوری سفالینه‌های زرین‌فام موزۀ آبگینه در پنج دستۀ جداگانه در برگیرندۀ نقوش حیوانات وحشی (پلنگ، خرگوش)، حیوانات اهلی (سگ، اسب، بز) پرندگان (اردک، طاووس، لک‌لک)، آبزیان (ماهی) و موجودات ترکیبی (هارپی) هستند. همچنین یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که نقوش جانوران حضور چشمگیری در تزیین ظروف سفالین زرین‌فام سده‌های ششم و هفتم هجری قمری کاشان دارند و اغلب به‌عنوان عنصر اصلی تزیین بر بستر ظروف ترسیم شده‌اند.

A Review of the Typology of the Animal Motifs of Middle-Century Luster Potteries of Kashan Available in the Glassware and Ceramic Museum of Iran

Middle-century luster potteries of Kashan (during 6th and 7th Hijri-lunar centuries) are a reflection of different designs. Different drawings of the human, plants, slimes, inscriptions, and animal have been observed on luster potteries obtained from this city. Among them, one of the most beautiful manifestations of human creativity in the field of decorating luster potteries is the visually appealing designs of various animal motifs. Based on this, the main goal of the current research is to identify and classify the types of animal motifs available on luster potteries of Kashan available in the Glassware and Ceramic Museum of Iran. To this end, the main objective of the present research is to find out the meanings implied by animal elements in the luster pottery terracotta collection attributed to the 6th and 7th centuries. In the preliminary investigation, 20 Luster potteries were studied. Then, based on the similarities in the type of animal decorations, only 12 containers of different shapes-- including bowls, plates, and jugs-- which had higher image quality were selected. Afterwards, these animal motifs were divided, investigated, and described in terms of the symbolic meaning of each motif. The method of conducting this research has been a historical-descriptive one. The data were collected through field observation and library study. The findings of the research indicated that animal motifs had a significant presence in the decoration of Luster pottery vessels of the 6th and 7th Hijri-lunar centuries. They were often drawn as the main decorative element on the base of the dishes.