مطالعۀ قوم‌نگاری حصیربافی مردم عرب خوزستان

برای مردمی که در طول تاریخ با درخت نخل زیسته‌اند، به‌جز ارزش نمادین این درخت و معناهای مشترک آن، محصولات به‌دست‌آمده از این گونۀ گیاهی نیز، همواره ارزشمند و کاربردی بوده است. این همزیستی دیرینه و نیز تقدس برآمده از ارزش ویژۀ درخت نخل یکی از دلایلی بوده که نخل‌داران حصیرباف عرب خوزستان، کمتر از بخش مرغوب نخل که به زبان آن مردم «قلب» نام دارد، در دست‌بافته‌های حصیری خود بهره ببرند. در نتیجه عمده محصولات حصیری این مردم، اقلامی است که از بخش نامرغوب یا دورریز نخل به نام «سعف» به دست آمده و بر همین اساس در برخی از مناطق زیست مردم عرب خوزستان از حصیربافی به نام «صنعت سعف» یاد می‌شود. همچنین در میان دست‌بافته‌های حصیری این مردم شیوه‌ای از بافت متفاوت از برخی دیگر مناطق مختلف کشور رایج است که متاثر از ویژگی‌ فیزیکی برگ درخت نخل این منطقه است، بر این اساس در این پژوهش به سوالاتی از جنس، چیستی شیوه‌های بافت حصیر و چگونگی تاثیر مواد طبیعی و باورهای مردم عرب بر روش بافت و نوع  محصولات تولیدی آن پاسخ داده می‌شود. هدف این پژوهش، شناخت دست‌بافته‌های برآمده از مواد طبیعی نواحی مختلف ایران و به اشتراک‌گذاری تجربیات مربوط به این حوزه است. رویکرد این تحقیق کیفی است که با تکیه بر مطالعات میدانی و منابع کتابخانه‌ای به‌شیوۀ توصیفی و تحلیلی بیان می‌شود. بر اساس یافته‌های این مقاله، محصولات حصیری مردم عرب به دو روش اسفافه و اخرازه بافته می‌شوند که هریک از این دو روش، خود به دو شیوۀ مختلف اجرا می‌شوند. بافت خشکوری و نعمانی زیرمجموعۀ بافت اسفافه و بافت اخرازه و اخرازه لویی زیرمجموعۀ بافت اخرازه است. تفاوت مهم شیوۀ بافت حصیر مردم عرب با سایر نقاط کشور، بافت نواری و سپس دوختن نوارها به یکدیگر در برخی از اقلام است. این در حالی است که بافت محصولات مناطق دیگر به‌صورت یکپارچه و بدون دوخت است. نتیجه اینکه دلیل رواج این نوع بافت، کوتاهی نسبی برگ‌های نخل مناطق خوزستان است که شاید خود نشئت‌گرفته از گرمای بسیار شدید در خوزستان و تاب‌آوری بهتر گونه‌های برگ کوتاه در مقابل گرما باشد. درحالی‌که در مناطق دیگر طول برگ نخل بلندتر است. عنصر واسط دوخت در بافت نواری موجب ظرافت کمتر و در نتیجه به هم خوردن نظم مدولار نقوش می‌شود، درحالی‌که ظرافت نقش، در بافت یکپارچه بیشتر و دارای کیفیت بصری بیشتری است.

An Ethnographic Study of Basketry (Mat Weaving Products) by Arab Ethnicity in Khuzestan

For people having lived with the palm tree throughout history, this tree has gained symbolic values and meanings. Therefore, the products obtained from this tree have always been considered valuable and practical. This ancient coexistence along with the sanctity attributed to the palm tree is one of the reasons why the Arab basketry weavers based in Khuzestan use low-quality part of the palm tree rather than its &heart& (the high-quality part of the tree as named by local people) in their mat weaves. As a result, the main wicker products of these people are items that are obtained from the poor or discarded part of the palm tree. Such sanctity has been attributed to Eliade theory. This research, accordingly, attempts to discuss how Eliade theory has affected the production and the method of mat weaving by the Arab people of Khuzestan. The purpose of this study is to expand a better understanding of the textures derived from natural materials from different regions of Iran. This research is a descriptive and analytical one, deploying a quantitative-qualitative approach, which includes field studies as well as library investigation. The findings of this article have depicted that due to various reasons, including those of sanctity of the palm tree and proximity to some sanctuaries, Khuzestan’s Arab people have widely used their wicker products and basketries in their lives in the recent past. And the undergarment hat and fan have been among the products derived from that weaving method.