مستندنگاری موضوعات فرش بر اساس سفرنامۀ سیاحان غربی دورۀ قاجار

فرش‌بافی یکی از هنرهای ویژه‌ای است که در تاریخ فلات ایران از اهمیت بسزایی برخوردار است. دورۀ قاجار یکی از دوره‌های پررویداد از منظر مراودات سیاسی و تجاری بوده است. در این دوران، شاهد سفر‌ درباریان به خارج از ایران و ورود سیاحان از کشور‌های مختلف به‌منظور کسب اطلاعات از فرهنگ آداب و رسوم و هنر و... هستیم. حاصل سفر آنان سفرنامه‌هایی است که به‌عنوان متونی قابل استناد برای شناسایی وضعیت اجتماعی و سیاسی ایران و در ذیل آن به موضوعات جزئی‌تر مانند فرش‌بافی ایران می‌توان استفاده کرد. مسئلۀ اصلی این تحقیق چگونگی بازتاب موضوعات فرش در سفرنامه‌های سیاحان غربی و هدف اصلی این مقاله شناخت موضوعات مرتبط با فرش ایران، شناسایی انواع دست‌بافته‌ها، جایگاه فرش‌بافی و بازتاب اتفاقات مرتبط با فرش‌بافی در دوران قاجاریه بر اساس سفرنامه‌های سیاحان غربی است. در این پژوهش، اطلاعات فرش‌بافی دوران قاجار بر اساس نظر سفرنامه‌نویسان غربی بررسی شده است. پژوهش پیش ‌رو به‌دنبال پاسخ به این پرسش ‌است:1. در این دوره در چه مناطقی شاهد فرش‌بافی هستیم؟ 2. کارکرد و جایگاه فرش‌بافی در این دوره چگونه است؟ 3. فرش‌بافی در این دوره دارای چه شاخصه‌هایی است؟ پژوهش حاضر از نوع تاریخی‌‌توصیفی و تجزیه و تحلیل داده‌ها به‌صورت کیفی است. روش جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای است. در دوران ناصرالدین‌شاه و مظفرالدین‌شاه بنا به مساعد بودن اوضاع کشور، بیشترین سیاح به ایران آمده‌‌ است. سفرنامه‌نویسان هرآنچه را دیده‌اند در نوشته‌های خود آورده‌اند که در بیشتر متون سفرنامه‌ها فرش ایرانی را تقدیر و ستایش و در تعداد اندکی سفرنامه، فرش ایرانی را به‌عنوان کالایی معمولی دیده‌اند. تعدادی سیاح دربارۀ این حوزه اطلاعات کافی داشته‌اند به‌طوری که از ویژگی‌های طرح و نقش رنگ‌بندی و رنگرزی و دیگر ویژگی‌های آنان صحبت کرده‌اند.

The Documentation of Issues on Iranian Carpets in Travelogues Written by Western Travelers in ‎the Qajar Era ‎

Carpet weaving is one of the significant arts in the history of the Iranian plateau. The Qajar period was one of the most eventful periods in terms of political and trading relations. During this period, Iran witnessed not only the travel of courtiers to abroad but also the arrival of visiting tourists from various countries to gather information about Iranian culture, customs, arts, and so on. The outcome of their journeys was those travelogues having been used as references to identify not only the social and political situation of Iran at that time but also to obtain information about more detailed issues such as Iranian’s carpet weaving. This study attempts to discuss how the topic of carpets has been reflected in the travelogues of western travelers. Furthermore, it aims to employ these western travelogues to realize the issues related to Iranian carpets, to identify the types of hand-woven carpets, to determine the status of carpet weaving, and to reflect the events related to carpet weaving in the Qajar era. In this research, the information related to carpet weaving was examined for the first time based on the opinions of those western travelers in the Qajar era. This research tried to answer these questions: a) in which areas was carpet weaving practiced in this period? b) What was the function and status of carpet weaving in this period? c) Which were the features of carpet weaving in this period? The current research deployed a historical-descriptive method. The collected information is based on library study. During the reign of Naser al-Din Shah and Muzaffar al-Din Shah, due to the favorable conditions of the country, many tourists came to Iran. Tourists wrote everything they had observed in their notebooks.  Among them were a number of tourists who had enough information about carpet weaving and the related issues that they wrote about features such as the design, the role of coloring, and dyeing along others.