از فروغی تا مصدق؛ انگاره های برساخته سیاسی ایرج افشار

ایرج افشار از نسل اندیشمندانی بود که برسازی هویت ملی در دنیای جدید را با تکیه بر میراث تاریخی استوار ساختند. میراثی که از عصر باستان آغاز و در مسیر تکون خود به تمدن اسلامی نیز تداوم یافته است. از این رو در عصری جدید که بنیادهای نوسازی و توسعه ایرانی در حال شکل گیری است؛ ایرج افشار و همقطاران با اتکاء به میراث معرفتی و تاریخی ایرانی در ادوار تاریخی توجه نشان داده و با احیاء نسخ خطی در عرصه­های علمی مختلف، زیربناهای فکری نوسازی علمی را با توجه به میراث گذشته برساختند. افشار به نیکی دریافته بود که هرگونه تجدد و نوسازی ایران بدون توجه به میراث گذشته، جامعه ایرانی را با گسست معرفتی و فرهنگی روبرو خواهد ساخت. لذا مسیر تحول را از تجربه­های برساخته گذشته باید آغاز ودر دنیای جدید ادامه داد. حال با توجه به این رهیافت سوال مطرح در این مقاله این خواهد بود که نگرش­های و انگاره­های سیاسی ایرج افشار بر چه اصولی استوار شده است؟ فرضیه مدنظر در این نوشتار این است که از لحاظ سیاسی ایرج افشار را نمی­توان به عنوان فعال یا یک کنشگر سیاسی تلقی کرد. به خصوص آن که برای آسیب­زادایی از فعالیت­های پژوهشی از فعالیت مستقیم سیاسی برکنار بوده است؛ اما این امر نشانه بی­نظری در عرصه معرفت سیاسی و تاریخ سیاسی ایران نبوده است. کتاب­هایی که در حوزه تاریخی و سیاسی تلاش به احیاء و چاپ آن­ها کرده، گواه بر موضع علمی و معرفتی به سیاست در ایران داشته است. این رویکرد افشار را می­توان در میانه دو سیاستمدار بزرگ ایرانی مشاهده کرد که احیاء آثار و کارهای نوشتاری آنان در عرصه سیاسی، گواه بر تایید روندهای فکری و عملی آن ها در عرصه سیاسی عملی بوده است. از این زاویه نگرش­ها و انگاره های سیاسی ایرج افشار را می­توان در حدفاصل محمد علی فروغی و محمد مصدق دانست. توجه به ایران، فرهنگ و مردم آن، تنوع و تکثر مبتنی بر وحدت، اتکاء به خود و توجه به مصلحت ایران و ایرانی را می­توان از اصول و انگاره­های سیاسی ایرج افشار تلقی کرد. در این مقاله ما سعی خواهیم کرد که با توجه به آثار سیاسی که ایرج افشار به احیاء و چاپ آن­ها اقدام کرده، اصول و انگاره های سیاسی مورد اعتقاد او برای توسعه و نوسازی ایران در نظر داشته را استخراج نماییم. براین اساس ما با در نظر گرفتن دو شخصیت مبرز سیاسی که افشار توجه ویژه به آنان نموده، راه بازخوانی و تحلیل اصول و انگاره های سیاسی او را واکاوی می کنیم. در این رهیافت از موضع هرمنوتیک قصد به بازخوانی دیدگاه سیاسی ایرج افشار می پردازیم.